علل فرهنگی ناپایداری احزاب سیاسی در افغانستان(با تاکید بر قومیت)

بخش دوم

فرهنگ

فرهنگ از زمره واژه‌های سهل ممتنع،علوم اجتماعی است،که هرکس برداشت خاص از آن دارد، اما وقتی خواسته شود تا تعریفی اکادمیک از فرهنگ ارائه شود، دشواری مساله آشکار می گردد، کلمه فرهنک در مشرق زمین به زراعت و کشاورزی می رسد، در مغرب به تربیت که به کاشت و پرورش گیاه به کار می رفت، در اوایل سده هجدهم بود که فرهنگ به پرورش فکر و اندیشه نیز تسری یافت و 5 سال به درازاکشید که فرهنگ از ممیزه‌های حیات بشری شناخته شد(نقیب زاده،1379، 167-168)
علی اکبر دهخدا، فرهنگ را از تنگ(thing ) اوستایی می‌خواند و با ادوکات(educat) و اجورا(edura) مطابق می شمارد در لاتین به معنای تعلیم و تربیه است، دهن فرهنگ جایی را می گویند که از کاریز آب به روی زمین آید(دهخدا)
ادوارد برانت تیلر، یک قوم شناس انگلیسی بانگاهی همسان انگاری میان فرهنگ و تمدن به تعریف فرهنگ پرداخته نوشت،«فرهنگ با تمدن در معنای قوم شناسی آن عبارت است، از مجموعه مشتمل همه شناخت، یا مهرها، هنر و خطاطی، آداب و دیگر نکات یا عادات اکتسابی انسان» به عنوان عنصری در یک جامعه(نقیب زاده،( 169:1379)، در سال‌های پس از جنگ جهانی ،فرهنگ به عنوان یک موضوع کلیدی در کانون تحلیل های کارکرد گرایی قرار گرفت،به گونه ی مثال:سوروکین برای خروج جوامع از بن بست، بسیج و زمینه بسیج را فرهنگ معرفی می دارد،و لکوت پارستنر نیز فرهنگ را نقطه مشترک همه نیرو ها و حوزه ها زند گی جمعی و فردی جامعه شناسی خود معرفی داشت، بویژه نقش فرهنگ را در برقراری روابط با سیاست برجسته شمرد(نقیب زاده،1379: 169)
در میانه این مطالعات بود ،که فرهنگ به حوزه های، فرهنگ سیاسی، فرهنگ مذهبی، فرهنگ اقتصادی، فرهنگ اجتماعی تقسیم شد، آن چه که به این پژوهش پیوند مستقیم بر قرارمی دارد، فرهنگ سیاسی است که براساس آن نگاه یک، اجتماع بشری نسبت به پدیده ی سیاست مشخص می شود و به این پرسش پاسخ می دهد، که مشروعیت سیاسی چیست و از کجا منشا می‌گیرد؟ استعداد و توانایی یک مردم در امر اجرای امور جمعی تا چه پیمانه‌ی است؟ عادات و آداب آن ها در امور حل مناقشات ذات البینی از چه حکایت می دارد؟ و از این دست پرسش‌های دیگر.
مولفه های تشکیل دهنده ی فرهنگ عبارتند از:

• آداب و رسوم
• ارزش‌ها
• عرف ( کوئن،1380 : 20-30 )

فرهنگ دارای ویژگی‌های زیر می باشد:

• فرهنگ بعنوان معرفت بشری در همه جا وجود دارد، از این رو عام است، اما در همه جا یکسان و همانند نیست.
• فرهنگ در درازمدت شکل می‌گیرد، لذا در کوتاه مدت تغییرات آن قابل لمس نمی‌باشد.
• فرهنگ جنبه اجباری دارد، در عین زمان، انسان به میل خود به آن رو می‌آورد. ( وثوقی و نیک خلق، 1371: 122-126 )
• فرهنگ فراگرفتنی است، از طریق توارث منتقل نمی شود.
• فرهنگ از مرزی به مرزی و از نسلی به نسلی انتقال می یابد
• فرهنگ امر اجتماعی است، جنبه انفرادی ندارد
• فرهنگ با شرایط محیطی سازگاری و هماهنگی ایجاد می‌کند ( منصوری، 1370: 16-18)

واژه فرهنگ سیاسی بعد از جنگ جهانی دوم درادبیات توسعه سیاسی مطرح شد. این واژه برای اولین بار توسط”گابریل الموند” در علم سیاست بکار بسته شد.
سیدنی وربا، فرهنگ سیاسی را چنین تعریف می دارد:” فرهنگ سیاسی عبارت است، از نظام باورهای تجربه پذیر، نماد ها و ارزش‌هایی که پایه ی کنش سیاسی است. ” ( قوام : 1373: 73) لوسین پای در کتاب ” فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی” در تعریف فرهنگ سیاسی می نویسد، فرهنگ سیاسی مجموعه ایستارها، اعتقادات و احساساتی است که به روند سیاسی معنی می دهد و فرضیه ها و قواعد تعیین کننده حاکم بر آن رفتار های سیاسی را مشخص می‌کند. ( پای و وربا، 43:1965)

فرهنگ سیاسی در هر جامعه از چند منبع منشا می‌گیرد:

• ساختار نظام سیاسی
• ایدیولوژی نخبگان سیاسی
• دین ( میری، فروردین و اردیبهشت 77:1378)
• ادبیات
• ژئوپلتیک یک کشور ( مصلی نژاد، 1386: 121- 122 )

قوم

قوم کلمه عربی است، و382 بار در قرآن مجید آمده است، این کلمه به معنای گروه و ودسته به کار رفته است.
در ادبیات سیاسی قوم گرایی به معنای برتری جویی و سلطه طلبی یک قوم برسایر اقوام می باشد، واین اصطلاح برای نخستین باردر 1906 توسط ویلیام گراهام سایر بکار برده شد‌، صاحب‌نظران قوم گرایی را به چند گونه تقسیم کرده اند، مانند قوم گرایی سیاسی،قوم گرایی نظامی،و قوم گرایی فرهنگی ((علی قوامی،1400: 491)
اصطلاحات قوم، گروه قومی در غرب، نخست عامل مفهوم مذهبی بود، برگروه‌های غیر مذهبی اطلاق می شد،سپس در قرن 18م اصطلاحات یاد شده دست خوش تحول گردید، ومفهوم نژادی به خود گرفت، و به گروه های نژادی به کار رفت، اما در حال حاضر اصطلاحات یاد شده بیشتر جنبه فرهنگی اجتماعی دارد، وبا اشاره به گروه های دارای آداب، سنن، فرهنگ، متمایز، و مشخص به کار می روند.(ارزگانی،1390:26)
به باور انتونی گیدنز: برای تشخیص و تمیز گروه‌های قومی در از یکدیگر از ویژگی های فراوانی می توان مدد جست، که معمولی ترین آن عبارت از زبان ً، تاریخ، تبار، مذهب، شیوه‌ی لباس و آرایش.(گیدنز،1374:274)
قوم گرایی تنها به کشور های توسعه نیافته تعلق ندارد، بلکه جدایی طلبانی ماسک هسپانیه، ایرلند شمالی، کبک کانادا، در حال حاضر وجود دارد(علی اصغر قاسمی،1400:492)

احزاب و اقوام در افغانستان

الف:احزاب

پیدایش احزاب سیاسی در افغانستان پیش از آن که ناشی از نظام انتخاباتی و یا توسعه باشد، ناشی از شکاف های اجتماعی، سیاسی و مذهبی است (باقری ،1392 ،302 -303 ) این جرقه برای نخستین بار در میان سال‌های (1903-1919) در عهد امارت حبیب الله خان  بنام «جنبش مشروطیت » فروزان شد (باقری 1392: 301)
از لحاظ تاریخی، احزاب سیاسی افغانستان به چهار دوره تقسیم می‌شوند.

احزاب دوره مشروطیت

1. ویش زلمیان (جوانان بیدار) (1326-1331) ( فرهنگ، 1380: 664)
2. حزب وطن( 1329-1335)(باقری ،1392: 319-321)
3. حزب ندای خلق./ای-ن حزب توسط عبدالرحمن محمودی اساس گزاری شد.(1329-1335)(فرهنگ،1380، 664-665)
4. افغان سوسیال دموکرات یا افغان ملت،این حزب معروف به افغان ملت توسط غلام محمد فرهاد رهبری می شد ،در سال (1345) تاسیس شد
5. جمعیت دموکرات مترقی (صدای عوام)پایه گذار آن هاشم میوند وال بود (1944) (باقری، 1392، 327)
6. حزب ارشاد توسط سید اسماعیل بلخی بنانهاد شد(1324-1325)

احزاب دوره ی قانون اساسی

1. حزب دموکراتیک خلق افغانستان (1343 )تاسیس یافت این حزب در (1347) به دو شاخه خلق و پرچم منشعب گردید، و بزودی “محفل انتظار“ به رهبری بدخشی از شاخه خلق جدا شد.
2. حزب سازمان جوانان مترقی (حزب دموکراتیک نوین یا شعله جاوید)رهبری این حزب را اکرم یاری بعهده داشت (باقری، 1392، 352)
3. حزب محفل انتظار (ستم ملی) رهبری آن را محمد طاهر بدخشی بعهده داشت (1347)

احزاب دوره‌ی جهاد

1. جمعیت اسلامی افغانستان در سال 1352 به ریاست برهان الدین ربانی در کابل تاسیس گردید.
2. حزب اسلامی افغانستان در 1357 به رهبری گلبدین حکمتیار در پشاور تاسیس گردید
3. جبهه نجات ملی افغانستان در 1357 بوسیله صبغت الله مجددی در پشاور تاسیس گردید.
4. حزب اسلامی افغانستان (خالص) در 1357 از حزب اسلامی حکمتیار به رهبری مولوی محمد یونس خالص در پشاور جدا شد.
5. محاذ ملی اسلامی افغانستان در 1357 به رهبری سید احمد گیلانی در پشاور تاسیس گردید.
6. حرکت انقلاب اسلامی افغانستان در سال 1357 به رهبری مولوی محمد نبی محمدی در پشاور شروع به فعالیت کرد.
7. اتحاد اسلامی افغانستان در سال 1360 بوسیله ی عبدالرسول سیاف در پشاور تاسیس گردید.

احزاب جهادی مشهور شیعی مذهب در این برهه عبارتند از:

1. شورای اتفاق اسلامی افغانستان (1358) به رهبری آیت الله سید علی بهشتی
2. سازمان نصر افغانستان (1358) اعلام موجودیت کرد
3. حرکت اسلامی افغانستان بوسیله شیخ محمد آصف محسنی در 1358 در قم اعلام وجود کردو
4. حزب وحدت اسلامی افغانستان از اتحاد و ادغام چندین حزب کوچک در 1368 در بامیان تشکیل شد.

دوره دولت مجاهدین
در این دوره حزب حنبش ملی افغانستان به رهبری عبدالرشید دوستم 1371 تاسیس گردید.
دوره جمهوریت

سال‌های (2001-2020) که نیروهای امریکایی در افغانستان بودند، به نام سال‌های جمهوریت شناخته می‌شوند، در این دوره احزاب سیاسی زیر در وزارت عدلیه (دادگستری ) ثبت کرده اند.

https://moj.gov.af/dr