بخش ششم و پایانی
نتیجه گیری.
شریعت اسلامی برای مدیریت واقعیت‌های جاری درون امتداد زمانی پدید آمده است و با استنباط مدام از منابع خود تلاش نموده که از واقعیت خارجی زیاد دور نگردد. دیده شد که ملاحظات اجتماعی چگونه درون شریعت به تدریج حضور یافته است و امکان ماندگاری شریعت نیز وابسته به کارکرد آن در احتوای این ملاحظات گره خورده است. با توجه به بررسی گذشته می‌توان نکات ذیل را به عنوان سخن پایانی یاد داشت نمود:
1.شریعت اسلامی در وهله‌ی نخست توسعه عمودی داشته، به این معنی که وحی الهی در اجرائات نبوی ازیک طرف واقعیت‌های زمان خود را مدیریت نموده و از جانب دیگر سنگ‌بنای نظام شرعی را شکل داده است. این روند در یک تعامل سه سویه میان عرف موجود زمان، وحی الهی و شیوه‌ی اجتهاد و تطبیق عصرنخست اسلام انجام یافته است.
- بارقه‌ی اجتهاد بشری به عنوان عامل تعیین کننده‌ی استنباط احکام شرعی در عصریاران پیامبر و بعدا فقهای اولیه مسلمان، به ظهور می‌رسد که منتج به ایجاد راهکارهای جدیدی مانند رأی و استحسان می‌گردد.
- ملاحظات اجتماعی جامعه‌ی روبه تحول، هم‌چنان رو به ازدیاد می‌ماند که برای همراه سازی شریعت با واقعیت، اقدامات تازه‌ای در اصول فقه (روش استنباط) رخ می‌دهد و نظریه استصلاح و تیوری مقاصد به وجود می‌آید. تمام این نوآوری‌ها، با رعایت همان اصل نخستین که تفسیرلفظی است، رخ می‌دهد.
- پدیده‌ی حقوق عمومی و رسمی شدن منظومه‌ی قانون گزاری بشری میان جوامع معاصر، شریعت را در برابر پرسش‌های سختی قرارمی‌دهد که برخی اندیشمندان در برابر این‌گونه پرسش‌ها دست به ابتکارات تازه‌ای می‌زند که از آن میان سازوکارطبقه بندی مجدد ادله شرعی و سازنده سازی اجماع، شورا و اقدامات دولت برجسته می‌نماید.
- بحران مدرنیته تحول بیشتری در تفسیر متن می‌طلبد که در نتیجه‌ی آن، برخی اندیشمندان معاصر در صدد قرائت دوباره‌ی برخی منابع و توجه بیشتربه نقش شخصی فقیه در امر تشریع برمی‌آیند وروش استنباط را وارد حوزه‌ی تأویل می‌نماید.
- تمام آنچه رخ داده بر أثر وارد شدن شریعت بر واقعیت بوده است که نشان می‌دهد همیشه، شریعت زنده آن خواهد بود که واقعیت بیرونی را بتواند مدیریت نماید.
منابع.
1.ابوزهره، محمد. اصول الفقه، بیروت، دارالفکر، 1985.
- ابوزید، نصرحامد. معنای متن، تهران، طرح نو، 1398.
- ارکون، محمد. تاریخ مندی اندیشه اسلامی، تهران، نگاه معاصر، 1398.
- جوینی، امام الحرمین. البرهان، بیروت، دارالفکر، 1992.
- سیوطی، جلال الدین. الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه. حائری قزوینی، تهران، امیرکبیر،1380.
- الشاشی، احمد بن محمد. اصول الشاشی، پشاور، مکتبة رشیدیه، 1995.
- شاطبی، ابواسحاق. الموافقات فی اصول الاحکام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1999.
- طوفی، نجم الدین. رسالة فی رعایة المصلحة، بیروت، الرسالة، 1987.
- غزالی، ابوحامد محمد. المستصفی من علم الاصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1983.
- مجتهد شبستری، محمد. تأملاتی درقرائت انسانی ازدین، تهران، طرح نو، 1381.
- موسوی کاظمی، سید احمد. بازاندیشی در آئین استنباط، تهران، نگاه معاصر، 1985.
- وایل ابن حلاق. تاریخ تئوری های حقوقی اسلامی، تهران، نشرنی، 1386.
