بخش ششم و پایانی
نتیجه‌گیری
نگارش این مقاله چند هدف را دنبال می‌کند:
هدف نخست، بیان این است که رخداد یازده سپتامبر 2001، تحولات عمیق در سبک زندگی دینی، فلسفی، علمی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی افغانستان آورده است، اشتباه است که دیگر، این دوران را با دوران پیشایازده سپتامبر قیاس کنیم و در پی برآوردن آرمان های پیشایازده سپتامبر باشیم.
هدف دوم، بیان گفتمان اصلی روشنفکری پسایازده سپتامبر افغانستان بود که به نظر نویسنده، این گفتمان هویت طلبی است.
هدف سوم، بیان گرایش‌های روشنفکری هویت‌طلب بود، تا هر روشنفکر هویت طلب بداند، به کدام گرایش تمایل دارد و به چی خط فکری سیر دارد، به نظر نویسنده این گرایشات روشنفکری هویت‌طلبی، در میان فارسی زبانان در سه گرایش خلاصه می‌شود: گرایش روشنفکری هویت‌طلب چپ‌گرا، گرایش روشنفکری هویت‌طلب شهروندگرا، گرایش روشنفکری هویت طلب دینمدار.
هدف چهارم، روایت زیست جهان نویسنده و چگونگی برقراری خویشاوندی فکری با نام خراسان بود، تا این زمینهٔ شود برای مخاطبان تا هر کسی خویشاوندی زیست جهان خویش با خراسان را روایت کند، و با تنوع روایت‌های خویشاوندی با خراسان روبرو شویم.
هدف پنجم، پدید آوردن پشتیبانه علمی به گفتمان روشنفکری هویت طلبی خراسانی و روشن ساختن گستره‌های معنایی خراسان بود، تا دیگر درک فقط تاریخی، جغرافیایی و سیاسی از خراسان به دور ریخته شود و درک فرهنگ و تمدنی و دینی و عرفانی و حماسی از خراسان پدید آید تا توانایی نفوذ به جان‌ها و دل‌ها و مغزها راه پیدا کند و امکان میرایی این هویت‌طلبی به اندک رسد.
هدف ششم، بررسی امکان زیست خراسانی و تشکیل دولت مدرن خراسان بود، نتیجه‌گیری نویسنده آن است که در روزگار ما میمون و مبارک آن است که به هویت طلب خراسانی دینمدار، ادامه داده شود، تا این هویت در جان‌ها و دل‌ها و راهبردها و راهکارها نفوذ کند، خدای داند که روزگاری پدید خواهد آمد که تشکیل دولت مدرن خراسان ممکن شود، زیرا جیوپولتیک و سیاست جغرافیایی پدیدهٔ ایستا و ثابت نیست و در حال تغییر است، امکان فراوان وجود دارد که در آینده‌ها این قدرت‌های بزرگ موجود نباشند و قدرت‌های بزرگ دیگر پدید آید و جیوپولیتیک جهان به نفع پدیدآیی دولت مدرن خراسان تغییر کند.
هدف هفتم، تولید نوستالژی خراسانی، و نوستالژی تاج و تخت و سبک زندگی خراسانی بود، تا این نوستالژی دلتنگی و درد شیرین برای خراسان تولید کند و جان خراسانیان اندرین راه، ره پویند و نام جویان خراسانی با مقام موسیقایی خراسانی دل خوش کنند و با عرفان آن جان خویش تطهیر کنند. از بهر تولید نوستالژی و تطهیرجان این نوشته را با چند بیت از عارفان و شاعران خراسانی به پایان می‌بریم.
امروز به هر حالی بغداد بخاراست
کجا میر خراسانست پیروزی آنجاست
ساقی تو بده باده، مطرب تو بزن رود
تا می خورم امروز، که وقت طرب ماست
می هست و درم هست و بت لاله رخان است
غم نیست و گر هست نصیب دل اعداست
رودکی سمرقندی
×××
دگر لشکری کز خراسان بدند
جهانجوی و مردم‌شناسان بدند
منوچهر آرش نگهدار شان
گه نام جستن سپهدار شان
×××
خراسان ترا دادم آباد کن
دل زیردستان به ما شاد کن
نگر تا نباشی به جز دادگر
میاویز چنگ اندرین رهگذر
فردوسی طوسی
×××
تا لاجرم از شکر سنایی چون سنایی
مشهور خراسان شد تا باد چنین بادا
×××
قدر شه غزنین نشناسد به حقیقت
آن را که ز احوال خراسان خبری نیست
سنایی
×××
زعکس آن‌چنان روشن جنابی
خراسان را در افزود آفتابی
شد آواز نشاط و شادکامی
ز مرو شاهجان و بلخ بامی
×××
ابوجعفر محمد کز سر جود
خراسان گیر خواهد شد چون محمود
نظامی گنجه ای
×××
کاندر دل من حسرت روی تو بماند
قاصد رود از پارس به کشتی به خراسان
×××
کیست کاندر رفتنش دل از برما می‌برد
ترک از خراسان آمدست از پارس یغما می‌برد
×××
شعرش چو آب در همه عالم چنان شده
کز پارس می رود به خراسان
سعدی شیرازی
×××
رهروم مقصد امکان به خراسان یابم
تشنه ام مشرب احسان به خراسان یابم
گرچه رهرو نکند وقفه، کنم وقفه ز آنک
کشش همت اخوان به خراسان یابم
دل کنم مجمر سوزان و جگر عود سیاه
دم آن، مجمر سوزان به خراسان یابم
خاقانی
×××
طوطیان فلکی جمله شکرخوار شوند
در مقامی که بخندیم بدان سان من و تو
هم در این دم به عراقیم و خراسان من و تو
(دیوان غزلیات مولانا، غزل شماره 2214)
خبر ز شهر سلیمی بده حجازی را
شرار شوق فشان در ضمیر تورانی
ره عراق و خراسان زن ای مقام شناس
ببزم اعجمیان تازه کن غزل خوانی
(دیوان اقبال لاهوری)
منابع
- قرآن کریم
- البخاری، محمد بن إسماعيل أبو عبداللَّه، صحيح البخاري = الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول اللَّه صلى اللَّه عليه وسلم وسننه وأيامه، المحقق: محمد زهير بن ناصر الناصر، بی¬جا: دار طوق النجاة، 1422هـ.، چاپ اول، دروه 9 جلدی.
- مسلم النیساپوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم = المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه وسلم، المحقق: محمد فؤاد عبد الباقي، بیروت: دار إحياء التراث العربي، بی تا: دوره 5 جلدی.
- أبی داؤد، سلیمان بن الأشعث، سنن أبي داود، المحقق: محمد محيي الدين عبد الحميد، بیورت: المكتبة العصرية، بی تا، دوره 4 جلدی.
- الترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، المحقق: أحمد محمد شاكر ومحمد فؤاد عبد الباقي و وإبراهيم عطوة، مصر: شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي، 1395 هــ، چاپ دوم، دوره 5 جلدی.
- النسائی، أحمد بن شعیب، المجتبى من السنن = السنن الصغرى للنسائي، تحقيق: عبد الفتاح أبو غدة، حلب: مكتب المطبوعات الإسلامية، 1406 هـ، چاپ دوم، دوره 8 جلدی.
- ابن ماجة، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، بی جا: دار إحياء الكتب العربية، بی تا: دوره 2 جلدی.
- امام احمد، أحمد بن حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، المحقق: شعيب الأرنؤوط – عادل مرشد، وآخرون، بی جا: مؤسسة الرسالة، 1421 هـــ، چاپ اول.
- امام مالک، مالک بن انس بن مالک، الموطأ، المحقق: محمد مصطفى الأعظمي، ابوظبی: مؤسسة زايد بن سلطان آل نهيان للأعمال الخيرية والإنسانية، 1425 ه، چاپ اول، دوره 8 جلدی.
- الخليل بن أحمد الفراهيدي البصري (المتوفى: 170هـ)، أبو عبد الرحمن بن عمرو بن تميم، كتاب العين، المحقق: د مهدي المخزومي، د إبراهيم السامرائي، بدون التاریخ، الناشر: دار ومكتبة الهلال، عدد الأجزاء: 8 .
- ابن سيده المرسي (المتوفى: 458هـ)، أبو الحسن علي بن إسماعيل ، المخصص، المحقق: خليل إبراهم جفال، الطبعة: الأولى، 1417هـ 1996م، الناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت، عدد الأجزاء: 5 .
- أحمد بن محمد بن علي الفيومي ثم الحموي، أبو العباس (المتوفى: نحو 770هـ)، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، بدون التاریخ. الناشر: المكتبة العلمية – بيروت، عدد الأجزاء: 2 .
- أبو الفيض، الملقّب بمرتضى، الزَّبيدي، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسيني، (المتوفى: 1205هـ)، تاج العروس من جواهر القاموس، المحقق: مجموعة من المحققين، بدون التاریخ، الناشر: دار الهداية .
- الأزهري الهروي، محمد بن أحمد بن ، أبو منصور (المتوفى: 370هـ)، تهذيب اللغة ، المحقق: محمد عوض مرعب، الطبعة: الأولى، 2001م، الناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت، عدد الأجزاء: 8.
- محمد حامد بن محمّد صابر الفاروقي الحنفي التهانوي، محمد بن علي ابن القاضي (المتوفى: بعد 1158هـ)، موسوعة كشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، نقل النص الفارسي إلى العربية: د. عبد الله الخالدي، تحقيق: د. علي دحروج ، تقديم وإشراف ومراجعة: د. رفيق العجم، الترجمة الأجنبية: د. جورج زيناني، الناشر: مكتبة لبنان ناشرون – بيروت، الطبعة: الأولى – 1996م. عدد الأجزاء: 2.
- النووي، العلامة أبى زكريا محيي الدين بن شرف (المتوفى سنة 676 هـ)، تهذيب الأسماء واللغات، تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا، بدون التاریخ، بدون الناشر.مکتبة الشاملة.
- البكري الأندلسي، عبد الله بن عبد العزيز أبو عبيد، معجم ما استعجم من أسماء البلاد والمواضع، تحقيق : مصطفى السقا، عالم الكتب – بيروت، الطبعة الثالثة ، 1403، عدد الأجزاء : 4
- الهيثمي (المتوفى: 807هـ)، أبو الحسن نور الدين علي بن أبي بكر بن سليمان، موارد الظمآن إلى زوائد ابن حبان ، المحقق: حسين سليم أسد الدّاراني – عبده علي الكوشك، الناشر: دار الثقافة العربية، دمشق، الطبعة: الأولى، (1411 – 1412 هـ) = (1990 م -1992 م)، عدد الأجزاء:9 (8 ومجلد للفهارس) .
- عبد الجبار، صهيب، المسند الموضوعي الجامع للكتب العشرة، عدد الأجزاء: 22، عام النشر: 2013 .
- عبد الجبار، صهيب ، الجامع الصحيح للسنن والمسانيد، عدد الأجزاء: 38، تاريخ النشر: 15 – 8 – 2014 .
- أبو عمرو الداني (المتوفى: 444هـ)، عثمان بن سعيد بن عثمان بن عمر، السنن الواردة في الفتن وغوائلها والساعة وأشراطها، المحقق: د. رضاء الله بن محمد إدريس المباركفوري، الناشر: دار العاصمة – الرياض، الطبعة: الأولى، 1416، عدد الأجزاء: 6*3.
- أبو القاسم الطبراني (المتوفى: 360هـ)، سليمان بن أحمد بن أيوب بن مطير اللخمي الشامي، المعجم الأوسط، المحقق: طارق بن عوض الله بن محمد , عبد المحسن بن إبراهيم الحسيني، الناشر: دار الحرمين – القاهرة، عدد الأجزاء: 10.
- الترمذي، أبو عيسى (المتوفى: 279هـ)، محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك، الجامع الكبير – سنن الترمذي ، المحقق: بشار عواد معروف، الناشر: دار الغرب الإسلامي – بيروت، سنة النشر: 1998 م، عدد الأجزاء: 6.
- الأحمد نكري (المتوفى: ق 12هـ)، القاضي عبد النبي بن عبد الرسول ، دستور العلماء = جامع العلوم في اصطلاحات الفنون، عرب عباراته الفارسية: حسن هاني فحص، الناشر: دار الكتب العلمية – لبنان / بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ – 2000م، عدد الأجزاء: 4 .
- المقدسي (المتوفى: نحو 355هـ)، المطهر بن طاهر، البدء والتاريخ، الناشر: مكتبة الثقافة الدينية، بور سعيد، عدد الأجزاء: 6 .
- المسعودي (المتوفى: 346هـ)، أبو الحسن على بن الحسين بن على، التنبيه والإشراف، تصحيح: عبد الله إسماعيل الصاوي، الناشر: دار الصاوي – القاهرة، مجهولة التاريخ .
- الدينوري (المتوفى: 276هـ)، أبو محمد عبد الله بن مسلم بن قتيبة، المعارف، تحقيق: ثروت عكاشة، الناشر: الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة، الطبعة: الثانية، 1992 م، عدد الأجزاء: 1.
- محمد عبد اللطيف، عبد الشافى، السيرة النبوية والتاريخ الإسلامي، الناشر: دار السلام – القاهرة، الطبعة: الأولى – 1428 هـ، عدد الأجزاء: 1 .
- المسعودي (المتوفى: 346هـ)، أبو الحسن على بن الحسين بن على، أخبار الزمان ومن أباده الحدثان، وعجائب البلدان والغامر بالماء والعمران، الناشر: دار الأندلس للطباعة والنشر والتوزيع-بيروت، عام النشر: 1416هـ-1996م.
