نوروز در افغانستان

افغانستان امروز یا خراسان دورۀ اسلامی را مورخان و اسطوره شناسان وطن نوروز ویا خاستگاه نو روز دانسته اند. آنگاه که  ازنوروز و تثبیت وتجلیل آن به وسیله  کیومرث و تهمورث و جمشید و گشتاسپ  سخن گفته می شود ، بی گمان بلخ بامی ویا ام البلاد، پایتخت این شاهان فرادید می آید.

        تصادفی نیست که در افغانستان مراسم و عنعنه های مختلف نوروز وشیوه های متفاوت بزرگداشت از نوروز را شاهد هستیم. دراین نبشته تجلیل و بزرگداشت از نوروز رادرافغانستان زیر دو عنوان به شناسایی می گیریم:

• گونه های تجلیل از نوروز
• رسوم وعنعنه های نوروزی
• گونه های تجلیل از نوروز : درافغانستان جشن نوروز به سه گونه تجلیل می گردد. تجلیل مردمی ، بزرگداشت دولتی ، تجلیل مشترک مردم و دولت.

الف: بزرگداشت مردمی : مردم افغانستان درهمه بخش های شهر ونواهی دو تا سه هفته قبل از آغاز سال برای استقبال  نوروز آمادگی می گیرند. هر خانواده و شخص به این اندیشه است تا به مناسبت جشن نوروز خود، خانواده و محیط خود را آماده نماید. به این مناسبت کار های را انجام می دهند:

    – خانه تکانی : به استقبال نوروز تمام اجناس خانه را بیرون می کند و خانه و منزل را پاک ومنزه و گرد زدایی می کنند. اگر امکانی داشته باشند ، خانه ها را سفیده کاری و رنگ آمیزی می نمایند.

–  شستشوی : خانواده های تلاش می کنند تا همه  فرش ، ظرف ولباس ولحاف ودوشک وپرده ها را نو بسازند ویا بشویند و پاک نمایند.

سمنک : به مناسبت حلول نوروز یک یا دو هفته قبل سمنک(سمنو) می اندازند تا در روز نوروز سبزه رسیده را داشته باشند وهچنان نان وغذای سمنک را به عنوان غذای نوروزی وبهاری آماده نمایند

– هفت میوه : حد اقل یک هفته قبل از نوروز هفت نوع میوه خشک (بادام، چارمغز، پسته، کشمش، سنجد، غولینک یا زرد آلوی خشک، انجیر،) را شسته وپاک نموده، دریک ظرف بزرگ درآب گرم ، تر می نمایند. این میوه ها که چند روز قبل از نوروز تر گردیده است درروز نوروز آماده استفاده می گردد و برای دوستان واقاربی که برای بازدید به خانه های همدیگر  برای خبر گیری وعیدی کردن می روند، تعارف می شود.

ب: تجلیل دولتی : درافغانستان جشن نوروز به گونۀ رسمی ودولتی آن طی مراسم خاصی با شرکت همه اراکین دولت وشخص اول کشور(شاه یا رئیس جمهور) تجلیل می گردد که به نام جشن دهقان  و یا جشن نهال شانی و یا جشن سال نو و جشن نوروز یاد می گردد.

    به مناسبت این بزرگداشت یک یا دوماه قبل از نوروز کمیتۀ کاری به شرکت وزرای دولت تعیین می گردد تا برگزاری جشن را تدارک ببینند. در روز جشن درکنار مرد م  که ازهمه اقشار برای تماشا می آیند  واراکین دولتی ، شرکت کننده های اصلی دهقانان اند. دهقانان محل های مختلف ازمقابل مردم  می گذرند  و پیداوار زراعتی و حیوانات خوبی را که در طول سال پرورده اند، به گونۀ نمایشی به مردم نشان داده می شود. درحقیقت جشن نوروز با این مراسم به جشن کار وزندگی وسازندگی وباروری تغییر سیما می دهد. بیگمان درقدیم الایام نیز نوروز با همین انگیزه تجلیل می شده است که تداوم انرا تا امروز در افغانستان شاهد هستیم.

– ج : تجلیل مردم ودولت: این مراسم درروز نوروز درمزارشریف مرکز بلخ باستانی صورت می گیرد که به نام جشن گل سرخ شهرت دارد. این جشن از روزگار تیموریان تا امروزبه گونۀ مجلل تجلیل می گردد. برگزار کنندگان این جشن دراصل مردم و متولیان  بارگاه حضرت علی رضی الله عنه می باشند. درکنارمردم ، بزرگان دولتی نیزشرکت می کنند ومراسم را به گونه رسمی افتتاح می نمایند.

    مراسم جشن گل سرخ با بر افراشتن جهنده  ویا پرچم شیر خدا حضرت علی کرم الله وجهه آغاز می گردد . دراین مراسم ازسراسر افغانستان مردم شرکت می نمایند . جهنده شیر خدا  40 روز بر افراشته می باشد که درروز چهلم با مراسم خاصی فرود آورده می شود.

2- رسوم وعنعنه های نوروزی

عامه مرد م به مناسبت نوروز مراسم و عنعنه های دارند:

– عیدی  و نوروزی : به مناسبت عید نوروز، نامزد ها برای همدیگر عیدی ویا نوروزی روان می کنند. عیدی ویا نوروزی نامزد ها عبارت است از: یک یا دو دست لباس با همه ملحقات آن همراه با مقداری ماهی پخته شده وجلوی (نوعی شیرنی به گونۀ بغلاوه).

– بازدید خانواده ها : در روز نوروز  شماری از جوانان وخانواده ها به دیدن بزرگان خود ، پدر وپدرکلان و مادرو مادرکلان ها و یا وابستگان خود می روند.به این مناسبت ازهم دیگر خبر می گیرند، ایام عید نوروز وسال نو را تبریک می گویند و ازغذاهای نوروزی که به همین مناسبت تهیه گردیده است ، تناول می نمایند.

– دعا به ارواح گذشتگان:  تعدادی به زیارتگاه ها و قبرستان ها می روند و به روان گذشتگان نثار دعا می نمایند.

– گلگشت صحرا وسبزه زار ها : جوانان و بیشتر زنها و دختران به دامنه های تپه ها وسبزه زار ها می روند و روز را به نشاط و خوشی سپری می نمایند.

دراین روز محل های برای جشن در شهر وولایات آماده می گردد . درانجا بازارخرید وفروش و وسیله های تفریح برای کودکان و چای نوشی و صحبت جوانان آماده می گردد. همه پیشه ور ها وکسبه کاران درآن محل بساط خود را پهن می نمایند ومرد م محل نیز، روز را درآنجا سپری می نمایند.

– میلۀ سمنک :  پختن سمنگ که هم به گونه نان  و هم دردیک به گونۀ حلوا پخته می شود، مراسم خاصی دارد. یک شب تمام، زیردیک آتش می نمایند  وبه دیک سمنک کفگیر می زنند تا آن پخته میگردد. در ضمن این شب زنده داری، دختران جوان سرود سمنک را می خوانند:

سمنک درجوش ما کفچه زنیم        دیگران درخواب ما دفچه زنیم

سمنک نذر بهار است

میلۀ شب زنده دارست

این خوشی سال یک بار است

سال دیگر یا نصیب

سمنک در جوش ما کفچه زنیم       دیگران درخواب ما دفچه زنیم

و……

– سبزی چلو: پختن سبزی جلو درشب نوروز، عنعنه دیگر مردم است. مرد م درشب نوروز به صورت عموم آش چلو که بدون روغن  و سفید است  پخته می کنند وهمراه با آن حتما سبزی پالک را به عنوان سالن ویا قورمه آماده می نمایند. اگر توانایی باشد شیربرنج نیز می پزند که نشان سفیدی و پاکی است.

– سفره نوروزی : درشب نوروز سفره ویا دسترخوانی را درساعت 12 شب آماده می کنند .همینکه شب  از ساعت دوازده گذشت سال نو را به همدیگر تبریک می گویند به صرف غذای آماده می پردازند. دراین سفره : ماهی، تخم مرغ، سبزی  ، شیر برنج وغیره می باشد. سفرۀ هفت سین با همه مشخصات آن آماده نمی شود وزیاد متوجه آراسته ساختن سفره با غذا های متنوع اند تا برابر سازی غذای هفت سین. با انهم شماری مواد هفت سین را نیز مهیا می کنند که سفرهفت سین نیز آماده می شود. موادی چون: ماهی ، تخم مرغ جوش داده ، جلوی ، سبزی ، شیربرنج تقریبا همیشه می باشد.

        – بزکشی : بزکشی میله و عنعنه دیگریست که در نوروز به راه انداخته می شود. مردم که دردشت ها وسبزه زار ها برامده اند. مسابقه بزکشی را به راه می اندازند . بزکشی نوروز به گونۀ سایر ایام بین تیم های خاص صورت نمی گیرد ، بلکه همه کسانی که اسپ دارند  می توانند درمسابقه داخل  گردند و خود را به شادی آن مسابقه سهیم  سازند. همچنان که مردم ازدیدن آن حظ می برند و تا بیگاه روز به شادی ونشاد سپری می گردد.