با تاکید بر دو نکته؛ کرسمس جشنی با ریشههای ایرانی-رومی، نه مسیحی- عبرانی
نویسنده: ذبیحالله ساعی
۱- هیچ متن تاریخی-دینی مبنی بر تولد عیسی مسیح در اول جنوری وجود ندارد. تولد حضرت عیسی از سوی کلیساهای وابسته به فرقه های مختلف مسیحی در روزهای متفاوتی جشن گرفته میشود که معمولترین روزهای تجلیل از تولد عیسی مسیح ۲۴ ام و ۲۵ ام ماه دسامبر و نیز ۶ ام و ۷ ام ماه جنوری است. بدینترتیب بزرگداشت از اول جنوری به مثابه روز تولد حضرت عیسی هیچ مبنایی در دین مسیح و متون کهن مسیحی ندارد و ریشههای آن به گاهشمار (تقویم) کهن رومی نوما پومپیلیوس بر میگردد. نوما پمپیلیوس مشهور به نوما دومین پادشاه روم بود که میان سالهای ۷۶۲ تا ۷۱۶ پیش از میلاد (نزدیک بههشت سده پیش از تولد مسیح) بر روم فرمان میراند. در زمان فرمانروایی وی نخستین گاهشمار (تقویم) رسمی رومی که در حقیقت اصلاح اساسی گاهشمارهای پراکنده قبلی رایج میان رومیان بود، شکل گرفت. بر مبنای این گاهشمار که براساس سال خورشیدی و قمری تنظیم گردیده بود، یک سال حدود ۳۶۶ روز پنداشته شده و به دوازده ماه تقسیم میگردید. برمبنای تقویم نوما سال با ماه جنوری آغاز و با ماه دسامبر پایان می یافت. بدینترتیب اول جنوری نخستین روز و ۳۱ دسامبر آخرین روز سال رومی قلمداد میگردید.
۲- طوری که تذکر رفت امروزه اکثریت کلیساهای وابسته به فرقههای مختلف مسیحی ۲۵ ام و یا شامگاه ۲۴ ام ماه دسامبر و شمار اندکی هم ۶ ام و یا هم ۷ ام ماه جنوری را به عنوان روز تولد عیسی مسیح شناخته و معرفی میکنند، حال آن که متون و دادههای کهن تاریخی-دینی مسیحی چندین روز و روزهای متفاوتی را برای تولد مسیح ذکر کرده اند؛ مانند ۲۸ ام ماه اگوست، ۲۰ ام ماه می، ۲۰ ویا ۲۱ ام ماه اپریل، ۱۸ یا ۱۹ ام ماه اپریل، ۲۵ ام ماه مارچ، ۲ ام ماه جنوری، ۱۷ ام و نیز ۲۰ ام ماه نوامبر.
بدینترتیب شناخته شدن ۲۵ ام دسامبر از سوی اکثریت فرقههای دین مسیح به عنوان روز تولد وی مبنایی در متون کهن تاریخی-دینی مسیحی ندارد. ۲۵ ام دسامبر براساس تقویمهای کهن ایرانی و رومی روز انقلاب زمستانی (نخستین روز فصل زمستان) بوده و برمبنای متون کهن تاریخی روز تولد مهر یا میترا (خورشید یا خدای خورشید) است. در آئین میترایی که از آئینهای کهن آریایی به شمار رفته و دین پیشا-زرتشت سرزمین ایران بزرگ (ایران باستان نه ایران امروز) بود و بعدها در سدههای نخستین میلادی به سمت مغرب (اروپای امروز) گسترش یافت، خدای خورشید (میترا) گرامی داشته شده و تولد وی جشن گرفته می شد.
آخرین شب فصل پاییز یا درازترین شب سال (شب یلدا) به امید تولد خورشید (نماد مهر/میترا) جشن گرفته شده و مناسبت جشن مهرگان هم همانا پاسداشت از مهر یا میترا بود. آئین میترایی پیش از دین مسیح دین رایج در امپراتوری روم بود و بعدها با ظهور دین مسیح به رقیب جدی و سرسخت آن مبدل گردیده و در طول چهار سده در برابر آن رزمید. در این میان تلاشهای از نوع کوششهای قیصر جولیان و قیصر دیوکلتیان برای نجات آئین میترایی ره به جایی نبرد و سرانجام با روی کار آمدن قیصر کنستانتین مسیحی آئین میترایی برای همیشه کنار گذاشته شد.
هرچند پس از این دوره آئین میترایی در برابر رسمیت یابی دین مسیح شکل مخفی و حاشیهای به خود گرفت با آن هم اثرات شگرفی از خود بر جامعه اروپا و نیز دین مسیح برجای گذاشت؛ از بحث تثلیث تا عشای ربانی و غسل تعمید و… همه و همه تحت تاثیر آموزههای این آئین به دین مسیح راه یافتند که مجال بیان همهی آن ها در این مقال نیست و نیاز به مقاله و نوشتار مستقل دارد.
نگارهها:
۱. نگارهی شاپور دوم شاهنشاه ساسانی که در حال دریافت چنبرهی فرهی ایزدی از اهورامزدا است و به سمت چپ وی میترا در حالی که پیکانهای نوری به دور سرش همانند خورشید به نظر میرسد، ایستاده است. این دیوارنگاره که متعلق به سده چهارم میلادی است، هماکنون در تاق بستانِ کرمانشاه (غرب کشور ایران امروز) قرار دارد.
۲. نگارهی مرمرین میترا در حال کشتن گاو که از نزدیکی شهر روم (پایتخت ایتالیا) کشف گردیده و متعلق به سدههای دوم یا سوم میلادی است. این اثر باستانی هماکنون در موزیم لوور پاریس (پایتخت فرانسه) نگهداری میشود.