تحلیل و تبصره سیاسی
مقاومت کلامی حنفی ماتریدی
نوشته: صلاح‌الدین الایوبی مترجم: دکتر هجرت الله جبرئیلی
در دفاع از مذهب فقهی و مکتب عقیدتی (2)
پاسخ به شبهه رد مذهب‌های فقهی و عقیدتی: مذهب‌ها جایگزین و بدیل سنت نیستند، بلکه راه‌هایی برای فهم و به‌کارگیری سنت هستند. مذهب فقهی یا عقیدتی دینی تازه به شمار نمی‌آید، بلکه روشی اجتهادی است که دانشمندان بزرگ آن را از متن‌های قرآن و سنت استخراج کرده‌اند. آنان دینی از پیش خود نیاورده‌اند، بلکه تمام توان خود را به کار بستند تا مقصود خداوند عزوجل و پیامبرش صلی الله عليه و سلم را از متون شرعی به‌درستی دریابند.
این امامان، از وارثان دانش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بودند؛ آنان در فهم، تدوین و ساده‌سازی این دانش برای امت، کوشش فراوان کردند. پس کسی که از مذهبی پیروی می‌کند، در حقیقت از فهمی دقیق و منسجم از متون شرعی پیروی می‌کند؛ فهمی که امامان برای او فراهم آورده‌اند تا نیازی نباشد که خود، همه‌چیز را از صفر آغاز کند.
اما دعوت به ترک مذهب‌ها و اجتهاد مستقیم از کتاب و سنت برای هر فرد، دعوتی است که نه‌تنها دشوار، بلکه برای عموم مردم عملاً غیرممکن است؛ بلکه حتی بسیاری از متخصصان در این زمان نیز از انجام آن ناتوان‌اند. زیرا اجتهاد شرایط بزرگی دارد؛ از جمله: آگاهی کامل به زبان عربی و دانش‌های آن، شناخت ناسخ و منسوخ، عام و خاص، مطلق و مقید، اسباب نزول و ورود احادیث، احوال راویان، اصول فقه و قواعد آن، و بسیاری دیگر از علوم. تنها شمار اندکی از دانشمندان هستند که این ابزارها را به‌طور کامل در اختیار دارند. پس چگونه می‌توان از مسلمانان عادی که چنین ابزارهایی را در دست ندارند خواست که خود به اجتهاد بپردازند؟
اگر مردم بدون ضابطه یا چارچوب‌های روشمند مانند مذهب‌ها، به اجتهاد مستقیم واگذار شوند، پراکندگی، آشوب و اختلاف در فهم و عمل فراگیر خواهد شد؛ و هر کسی بر پایه نظر خود برای خودش فتوا خواهد داد، که این امر به وحدت اسلامی آسیب جدی می‌زند.
دعوت به پیروی از «فهم سلف صالح» در اصل خود دعوتی درست است؛ اما مذهب‌های فقهی و کلامی چیزی جز دستاورد همین فهم سلف صالح نیستند.
بنابراین، این امامان، یا از بزرگان سلف صالح‌اند، یا از کسانی هستند که با نیکویی از آنان پیروی کرده‌اند؛ کسانی که در فهم متون دینی، بر راه و روش صحابه و تابعین گام نهاده‌اند.
