همراهی با رمضان

بخش پنجم
“قلمرو روزه داری”
تمام عبادات دارای دوجنبه است: یکی جنبۀ مادی عبادت می‌باشد که معمولا آن را «شعار» (قالب ونشانه) همان گفته می‌شود مانند ایستادن، رکوع، سجده و سایرحرکات بدنی در نماز و همین گونه در روزه وسایر عبادات. دوم بعد معنوی عبادات است که از آن تحت عنوان«اخلاص» (محتوای اصلی پرستش) در عبادت یاد می‌گردد.
فقه اسلامی که وظیفه دار تنظیم بعد شعاری عبادت می‌باشد، بقدرکافی کار خود را انجام داده است و برای هریکی از شعایر اسالمیم خط اجرا و چارچوب وجودی و مادی طرح نموده است. گاهی ریزبینی فقه اسلامی تا آنجا پیش رفته است که ادای یک عبادت تحت فضای شعار زدگی قرار گرفته و تمام تلاش یک مؤمن به جنبۀ «شعاری»عبادت معطوف است. به گونۀ مثال، توجهی که یک نمازگزار به حرکات ظاهری نماز به خرچ میدهد به مراتب جدی است در مقایسه با حضور معنوی که در نماز باید داشته باشد. «روزه» هم گرفتار همین وضعیت است و معمولا روزه داران به شدت متوجه اند تا هیچ چیزی وارد گلوی او نشود و حتی که در استعمال برخی مواد بیرونی مانند عطریات و تنفس گرد هوا تردید دارند که خداناکرده روزۀ آنها آسیب ندیده باشد ولی هیچ توجهی به رزایل اخلاقی مانند دروغ و غیبت نشان نمی‌دهد که بعد معنوی روزه را بشدت آسیب میزند به این معنی که روزۀ فقهی معمولا به خوردن و نوشیدن می‌شکند ولی به أثر رشوت و ظلم هیچ آسیبی نمی‌بیند.
قلمرو عبادات شامل بعد مادی و معنوی عبادات است و در حقیقت بعد عبادت راهی رسیدن به کمال معنوی در آن عبادت می‌باشد ورنه بسیاری از حرکات ظاهری در عبادات به خودی خود هیچ معنا و ارزشی ندارد . به گونۀ مثال، سجده راهی برای رسیدن به تجربۀ تسلیمی وبندگی است که در غیرآن یک نمایش بی مفهوم می‌باشد. در «روزه» ماه رمضان نیز إمساک از غذا و احتراز از نوشیدنی به خودی خود یک ارزش نیست و آثار قابل توجهی برجسم انسان نیز نمی‌گذارد ( برخی‌ها کوشش کرده اند برای روزه‌داری أثرات صحی و فزیولوژیکی نیز ثابت نمایند، درعین حالی که این تلاش‌ها نتایج عملی نداشته وبرای تشریع عبادات کافی نیز نیست ) ارزش اصلی تجربۀ معنوی إمساک است که از طریق فعالیت مادی روزه داری بدست می آید واین تجربه معنوی است که چارچوب ظاهری روزه داری را قابل توجیه میگرداند .
إمساک از غذا و احتراز از نوشیدنی‌ها جنبه «شعاری»روزه داری را مشخص میکند و فقه اسلامی نیز به قدر کافی به نواقض و مکروهات روزه داری پرداخته است ولی اینجا إمساک دیگری نیز است که محصول بعد معنوی روزه می‌باشد و موازی با إمساک مادی باید جدی گرفته شود. در حقیقت قلمرو روزه از إمساک معنوی آغاز می‌یابد و در نهایت به إمساک مادی به ظهور می‌رسد. دقیقا پیامبراکرم (ص) به همین امر ( قلمرو روزه داری ) اشاره میکند آنجا که مفرماید «من لم یدع قول الزور والعمل به فلیس لله حاجة فی ان یدع طعامه و شرابه»اگر کسی سخن زشت و عمل زشت را ترک نمیکند پروردگار به ترک غذا ونوشیدنی وی هیچ نیازی ندارد.
اساسا پروردگار هیچ نیاز ذاتی ندارد ولی حاجة وی عبارت است از رسیدن بنگان به مقام انسانیت و کمال بندگی واین شعایر نیز برای رسیدن به آن مد نظر گرفته شده است که در صورت انصراف روزه دار از إمساک معنوی و نرسیدن به کمال اخلاقی، گرسنگی‌های وی بی أثر وبی ارزش است. قلمرو «روزه» شامل ترک تمام معاصی میگردد در کنار ترک خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها باید از ترک خوردن و نوشیدن به ترک دروغ و ظلم نیز عبور نمود تا این‌که از مقام حال خود به درجۀ تقوی عبورنموده باشیم.