ملاهای دیجیتال؛ تحولی نوین در جنگ روایت‌ها و تأثیر آن بر سرنوشت افغانستان

در دنیای معاصر، جنگ‌ها تنها به میدان‌های نبرد فیزیکی محدود نمی‌شوند؛ فضای دیجیتال نیز به یکی از جبهه‌های اصلی برای نبردهای ایدئولوژیک تبدیل شده است. گروه طالبان، که در گذشته به‌ویژه در دوران نخست حاکمیت خود بر افغانستان، رسانه‌های مدرن را به‌عنوان تهدیدی برای هویت اسلامی و ابزاری ضداسلامی می‌دید، اکنون به‌طور مؤثری از همین رسانه‌ها برای تبلیغ ایدئولوژی خود بهره می‌برد. ظهور پدیده‌ای به نام «ملاهای آنلاین»، که به‌طور گسترده از شبکه‌های اجتماعی برای نشر پیام‌های جهادی و تقویت موقعیت خود استفاده می‌کنند، تحولی بزرگ در استراتژی رسانه‌ای رژیم طالبان ایجاد کرده است.

در گذشته، به‌ویژه در مناطق روستایی افغانستان، سلطه روحانیون و ملاها بسیار قوی بود. در این جوامع، نقد و انتقاد از آموزه‌های دینی و روحانیون به‌ویژه در برابر مقام‌های مذهبی به شدت مورد سرزنش قرار می‌گرفت و می‌توانست عواقب سنگینی به‌دنبال داشته باشد. انتقاد از ملاها در این مناطق نه‌تنها به معنای مخالفت با دین، بلکه تهدیدی برای نظم اجتماعی و مذهبی نیز محسوب می‌شد. این وضعیت باعث می‌شد که نظرات و آموزه‌های ملاها بدون چالش باقی بماند و قدرت آن‌ها در جوامع محلی بیشتر تقویت شود.

اما با گسترش فناوری‌های دیجیتال و اینترنت در سال‌های اخیر، این وضعیت تغییرات بزرگی به خود دید. ظهور شبکه‌های اجتماعی و افزایش دسترسی به اینترنت در سال‌های اخیر تحولی عظیم در استراتژی ارتباطی گروه‌های جهادی، از جمله گروه طالبان، ایجاد کرد. از سال ۲۰۱۴ به بعد، گروه‌های جهادی به‌ویژه گروه طالبان دریافتند که رسانه‌های دیجیتال می‌توانند ابزاری مؤثر برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی باشند و از این ابزارها برای پیشبرد اهداف خود بهره‌برداری کردند.

این تغییرات منجر به ظهور پدیده‌ای جدید به نام «ملاهای آنلاین» شد. ملاهای دیجیتال به‌طور فعال از شبکه‌های اجتماعی مانند؛ توییتر، فیسبوک، اینستاگرام و یوتیوب برای نشر پیام‌های جهادی و ایدئولوژیک خود استفاده می‌کنند. پس از بازگشت گروه طالبان به قدرت در ۲۰۲۱، این گروه به‌طور گسترده‌تر از فضای آنلاین استفاده کرده و توانست در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی، خود را به‌عنوان نیرویی مقاوم در برابر غرب معرفی کند. این تغییرات در رویکرد، به‌ویژه پس از سقوط کابل، باعث تحول چشم‌گیری در استراتژی تبلیغاتی رژیم طالبان شد و نشان داد که آن‌ها دیگر رسانه‌ها را تهدیدی برای جامعه اسلامی نمی‌دانند، بلکه آن‌ها را ابزاری برای گسترش پیام‌های جهادی و تثبیت موقعیت خود می‌بینند.

یکی از تغییرات مهم در این استراتژی، استفاده از محتوای چندرسانه‌ای، به‌ویژه ویدیوها و ترانه‌های جهادی است. این محتواها که شامل تصاویر تبلیغاتی از جنگ‌ها، حملات انتحاری و عملیات‌های نظامی است، در میان مردم افغانستان، به‌ویژه در مناطق روستایی که دسترسی محدودی به رسانه‌های دیگر دارند، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. این ویدیوها و ترانه‌ها نه‌تنها از نظر محتوای ایدئولوژیک تأثیرگذار بوده‌اند، بلکه به‌عنوان ابزاری مؤثر برای تقویت اتحاد میان اعضای گروه طالبان و ایجاد هویت مشترک عمل کرده‌اند.

گروه طالبان با استفاده از فضای آنلاین به‌طور مؤثر در جنگ روایت‌ها وارد شده‌اند و این رسانه‌ها را برای پیشبرد اهداف خود به‌کار گرفته‌اند. شباهت‌های زیادی میان استفاده از رسانه‌های دیجیتال توسط گروه طالبان و گروه داعش وجود دارد. داعش در گذشته با استفاده از رسانه‌های دیجیتال، توانست روایت خود از جهادگرایی را به‌طور گسترده به جهانیان منتقل کند و افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهد. اکنون، گروه طالبان نیز با همین رویکرد از رسانه‌های دیجیتال برای گسترش پیام‌های جهادی و پیشبرد جنگ روانی خود استفاده می‌کنند.

این روند در سطح جهانی نیز قابل توجه است. گروه طالبان با بهره‌برداری از پلتفرم‌های دیجیتال، خود را به‌عنوان نیرویی مقاوم در برابر استعمار غرب معرفی کرده و روایت خود را از جهادگرایی منتشر می‌کنند. رسانه‌های دیجیتال به ابزاری برای مقابله با آنچه که گروه طالبان به‌عنوان استعمار غرب می‌بینند، تبدیل شده است. این روایت‌ها به‌ویژه در توییتر و دیگر پلتفرم‌ها منتشر شده و توجه افکار عمومی داخلی و خارجی را جلب کرده است.

حضور گروه طالبان در پلتفرم‌های اجتماعی همچون توییتر به‌ویژه به‌عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط با مخاطبان بین‌المللی و تبلیغ ایدئولوژی‌های خود، اهمیت زیادی دارد. گروه طالبان از این پلتفرم‌ها استفاده کرده‌اند تا تصویر جدیدی از خود بسازند و خود را به‌عنوان نیرویی مقاوم در برابر سلطه‌گری غرب معرفی کنند.

عبدالوهاب عاصم, [05.12.24 15:19] این تغییرات در استراتژی رسانه‌ای گروه طالبان باعث شده است که آن‌ها بتوانند تمرکز خود را از مشکلات داخلی افغانستان برداشته و بر روی مسأله جهادگرایی و ترویج ایدئولوژی خود در سطح جهانی متمرکز شوند.

این روند محدود به افغانستان نمی‌شود. گروه طالبان با استفاده از رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی در حال شکل‌دهی به افکار عمومی جهانی هستند. آن‌ها توانسته‌اند با استفاده از رسانه‌ها تصویری جدید از خود بسازند و خود را به‌عنوان یک جنبش مقاومت در برابر استعمار غرب معرفی کنند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که پیروزی‌های گروه طالبان در نبردهای فیزیکی ممکن است در مقایسه با پیروزی‌های رسانه‌ای آن‌ها در پلتفرم‌های آنلاین، کمتر مهم باشد، زیرا آن‌ها توانسته‌اند در سطح جهانی تأثیرات بزرگی بگذارند.

با این حال، این روند همچنین تهدیدات جدیدی را برای امنیت جهانی به‌وجود آورده است. گسترش نفوذ گروه طالبان در رسانه‌های دیجیتال، نه‌تنها برای افغانستان بلکه برای کشورهای دیگر منطقه و حتی کشورهای غربی تهدیدات جدیدی به‌وجود آورده است. تهدیدات رسانه‌ای گروه‌های افراطی مانند گروه طالبان می‌تواند باعث افزایش تبلیغات جهادگرایانه و خشونت در سطح جهانی شود. بسیاری از کشورهای غربی هنوز درگیر چالش‌های داخلی خود هستند و نمی‌توانند به‌طور مؤثر تهدیدات رسانه‌ای این گروه‌ها را کنترل کنند.

در نهایت، ظهور ملاهای آنلاین و استراتژی‌های رسانه‌ای جدید گروه طالبان نشان‌دهنده تحولاتی عمیق در استفاده از فناوری‌های ارتباطی است. گروه طالبان که در گذشته رسانه‌های مدرن را تهدیدی برای اسلام و جامعه اسلامی می‌دانستند، اکنون به‌طور مؤثر از این ابزارها برای پیشبرد اهداف سیاسی، دینی و ایدئولوژیک خود بهره می‌برند. این روند نه‌تنها تهدیدات جدی برای آینده افغانستان ایجاد کرده است، بلکه می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر امنیت جهانی داشته باشد. جوامع بین‌المللی باید با دقت بیشتری روند گسترش نفوذ رسانه‌ای گروه‌های جهادی مانند گروه طالبان را پیگیری کنند و اقدامات مؤثری برای مقابله با این تهدیدات در عرصه رسانه‌ای انجام دهند.