بخش دوم
نگرانی‌های منطقه‌ای و بين المللی
بازيگران منطقه‌ای، غربی و ديگر بازيگران خارجی ديدگاه های متفاوتی در مورد تهديدات احتمالی ناشی از افغانستان، بخصوص در زمان حاکميت جديد طالبان دارند.[1] هر بازيگری خطرهای متفاوتی را درک ميکنند، اما همه آنها در درجه بالای از نگرانی مشترک هستند. ازبسا جهات، مديريت ناامنی در داخل و خارج از افغانستان يک دستور کار بين المللی است.
نگرانی اصلی چين از سرازيرشدن احتمالی ستيزه جويان به قلمرو خود يا تمرکز شديد بر جنگجويان اويغور است.[2] که مقامات طالبان را در اين زمينه دخيل کرده است، و نشانه های وجود دارد که طالبان برخی ازجنگجويان را به دورازمرزافغانستان و چين جابجا کرده است.اما مقامات طالبان نگران هستند که اصرار بر اين مسيرممکن است، شبه نظاميان اويغوررا به سوی داعش خراسان بکشاند.[3]
روسيه، ايران و کشورهای آسيای مرکزی عمدتآ نگران جلوگيری از تقويت داعش ولايت خراسان هستند، اگر چه آنها هم چنين نگران ساير گروه های شبه نظامی خارجی هستند که برخی ازآنها مانند جنگجويان اويغور با طالبان متحد هستند.[4] درحالي‌که اين کشورها مانند چين، مقامات طالبان را بهترين گزينه برای اطمينان از اين‌که افغانستان دوباره ثبات منطقه‌ای را تهيد نمي‌کند مي‌دانند، در نهايت ممکن است صبر خود را از دست بدهند. اقدام جديد مقامات طالبانی برای سرکوب داعش ولايت خراسان، اين گروه را از انجام حملات جزئی به ازبکستان و تاجيکستان متوقف نکرده است واين کشور ها در حال بررسی گزينه های برای تامين امنيت سرحدات خود هستند.[5] گفته مي‌شود هواپيماهای بی سرنشين ازبکستان در داخل شمال افغانستان پرواز کرده اند. اگرچه ازبکستان آن را رد مي‌کند.[6] بر اساس گزارش‌های تائيد نشده، تاجيکستان ممکن است در حال بررسی دستيابی به هواپيماهای بدون سرنشين امريکايی برای نظارت از مرزهای خود باشد.[7]
برای پاکستان، جايي‌که سطح خشونت سيتزه جويان در مناطق قبيله‌ای در امتداد مرز افغانستان از زمان تسلط طالبان برافغانستان افزايش يافته است، جوان سازی تحريک طالبان پاکستان نگرانی اصلی آن است. تحريک طالبان پاکستان با برخورداری از پناه گاه‌های تحت سلطه طالبان، کمپاين مرگبار فرا مرزی را راه اندازی کرده است. پاکستان که از سیاست طالبان نااميد گرديده، به گلوله باری برون مرزی و حملات هوايی گاه به گاه متوسل شده است. در حال حاضر، طالبان به جای رويارويی خشونت آميز با گروه شبه نظامی، ميانجيگری ميان تحريک طالبان پاکستان و حکومت پاکستان را انتخاب کرده‌اند، و در حال حاضر پاکستان اين روش را پذيرفته است، هر چند که اين وساطت ها هنوز منجر به توقف درگيری ها نشده است.
هند همچنين دوباره با طالبان درمورد مسائل امنيتی تماسهای داشته است، شايد به دليل تنش‌های طالبان با پاکستان رقيب اصلی هند، آن‌کشور تشويق شده باشد. اين تماسهای مجدد به دنبال يک تاريخ طولانی خصومت بين دهلی نو و طالبان است که در دهه ۱۹۹۰ در زمان حکمروايی طالبان برافغانستان، پناه گاه امنی را برای گروه‌هايی شبه نظامی ضد هند فراهم کردند.[8] به نظر مي‌رسد اين‌بارهند مشتاق است، تا مسير ديگری را طی کند و با دولت طالبان وارد تعامل شود تا از گسترش سلاح‌ها وشبه نظاميان به کشمير جلوگيری کند.[9] رسانه‌ها گزارش داده اند که طالبان به دهلی نو وعده داده است که براساس اطلاعات استخباراتی هند عليه گروه‌هايی که هند را تهديد مي‌کند اقدام کنند. اما دقيقا تا چه حد طالبان در برابر گروه‌هايی مانند جيش محمد، يا لشکر طيبه که بطورسنتی ازپاکستانی‌ها بهره مي‌برند، پيش خواهد رفت، حمايت نامشخص است[10]. القاعده در نيم قاره هند هم چنان به تهديد به انجام حملات عليه هند ادامه ميدهد.[11] در نهايت دولت‌های غربی عميقا نگران گروه‌های شبه نظامی فرامليتی هستند، گروهای شبه نظامی ايکه از زمان تسلط طالبان در افغانستان بطورمنطقی راحت به نظر ميرسند. در مورد الظواهری که او در حالی از يک ويلای مجلل استفاده مي‌کرد که زمانی در تصرف سازمان‌های تحت تمويل ايالات متحده در کابل بود.[12] امريکا و متحدانش افغانستان را به اميد مديريت تهديدات تروريستی از راه دور ترک کردند. بنابر گزارش‌ها، پس از تسلط طالبان، ايالات متحده امريکا ظرفيت حمله فراترازافق را توسعه داده، اما تا زمان حمله بر الظواهری حمله ای انجام نداد.[13] برخی از مقامات ايالات متحده ميگويند که طالبان تا کنون از جوان سازی القاعده جلوگيری کرده‌اند، اما آنها همچنين ابراز نگرانی ميکنند که اين امر ممکن است تغيير کند[14]. پس از کشف رهبرالقاعده در آستانه حضور طالبان، مقامات امريکايی گفتند که اين ارزيابی ها را بررسی خواهند کرد.[15]
طالبان بخش مهمی از پازل تروریزم در افغانستان می‌باشند و کشورهای متعددی این گروه راه به عنوان یکی از گروه‌های تروریستی می‌شناسند. نزدیکی طالبان با گروه‌های تروریستی که اهدافی خارج از خاک افغانستان را دارند اما در افغانستان پناهگاه دارند، با طالبان از نزدیک همکاری می‌کنند و هم‌چنین در زمان مورد نیاز در نبردهای طالبان اشتراک می‌کنند. اما در کنار تروریستی خواندن تعداد زیادی از این گروه‌ها توسط کشورهای جهان، گروه طالبان نزد بخش مهمی از جامعه افغانستان یک گروه تروریستی خوانده میشود. حملات بی رحمانه انتحاری طالبان در بیست سال گذشته در مراکز شهرها و هدف قرار دادن مردم بیگناه چیزی جزء حملات تروریستی نمیتواند باشد. تصاویر سر بریدن و انفجار دادن انسان‌ها به سبک داعشی، آتش زدن خانه‌ها و اموال مردم، باج گیری از مردم تحت عناوین مختلف و سایر اعمال برای به وجود آمدن رعب و وحشت بین مردم و حساب بری از طالبان همه و همه نمونه‌هایی از اعمال طالبان در بیست سال گذشته می‌باشد.
ایجاد ترس و وحشت میان مردم و از این طریق به طور زورگویانه حکومت کردن بر مردم روش اصلی گروه‌های تروریستی بوده و تا زمانی که این ترس در دل‌های مردم وجود داشته باشد حکومت زور نیز ادامه دارد، اما هراس بزرگ گروه‌های ترورستی این است که روزی این وحشت باعث اتحاد و ایستادگی مردم گردد که باعث فروپاشی این ترس خواهد شد و آن روز، روز فروپاشی تروریزم در آن منطقه خواهد بود، طوریکه در مبارزه مردمی در مقابل داعش با چشم سر دیدیم که مردم از دهشت و وحشت داعشی دیگر نترسیدند و این امر بزرگ یکی از دلایل عمده فروپاشی گروه تروریسی داعش بود.
امروز نیز طالبان با بوجود آوردن فضای ترس در افغانستان عملا باعث سکوت خودخواسته قشر عظیمی از مردم گردیده و با آنکه مخالف بسیاری از اعمال این گروه در حاکمیت افغانستان هستند، اما جرات به به زبان آوردن این مخالفت‌ها را ندارند و آنانیکه این کار را کردند نتیجه‌اش سیاه‌چاله‌های اداره استخبارات طالبان و شلاق‌ها و قتل‌های وحشیانه آنان بوده است.
داعش خراسان
نخستین رویکرد داعش در راستای رسوخ و نفوذ در افغانستان، با اعلان بیعت برخی از رهبران و زعمای طالبان با ابوبکر البغدادی و در سال ۲۰۱۴ میلادی صورت پذیرفت. رویکرد حضور در افغانستان از سوی داعش در سال ۲۰۱۵ و با گسترش روزافزون قدرت داعش در غرب آسیا رنگ و بوی واقع تری به خود یافت. در ابتدای کار، داعش با توزیع نوشته‌هایی که در آن تبیین اهداف، عقاید و اندیشه‌های خویش صورت پذیرفته بود، در قسمت‌های مختلف افغانستان، به ویژه نقاطی که پتانسیل بیشتری برای پذیرش افکار داعش داشتند، سعی در ایجاد نوعی مشروعیت و مقبولیت در میان مردم افغانستان داشت. درگام بعدی، داعش با ترسیم ژئوپلتیک خویش در آسیای مرکزی و تحت عنوان«ولایت خراسان»نشان داد که برنامه‌ای جامع در راستای نفوذ در افغانستان دارد. این برنامه‌های جامع گرچه در ابتدا با استقلال برخی از رهبران طالبان مانند ملا عبدالرئوف خادم و یا «میرویس» مواجه شد. لکن برخی دیگر از زعمای طالبان از هرگونه بیعت با داعش امتناع کرده و به تقابل با آن پرداختند و شرایط تا درگیری‌های نظامی پراکنده در افغانستان میان طالبان و داعش پیش رفت. در این میان، برخی رویدادها، دامنه تنش‌ها میان دولت مرکزی، طالبان و داعش را تشدید نمود. مواردی همچون تاسیس دولت اسلامی در افغانستان، وجود نیروهای نظامی بین‌المللی در این کشور، شیعیان افغانستان، دولت مرکزی ناتوان و …لذا می‌توان، مهمترین دلایل و اهداف حضور داعش در افغانستان را در موارد زیر ملاحظه کرد:
-ایجاد تنوع در جبهه‌های مبارزاتی
-کاستن از فشار وارده بر این گروه تکفیری در سوریه و عراق
-جذب نیرو
-برقرراری ارتباط و در صورت امکان همکاری با گروه‌های دیگر تکفیری
-گسترش قلمرو خلافت اسلامی مورد ادعای داعش در آسیای مرکزی
-ایجاد چالش‌های جدید منطقه‌ای و بین‌المللی به ویژه با اتحاد و ائتلاف با گروه‌های تروریستی تکفیری مانند سپاه صحابه، تحریک پاکستان، لشکر جهنگوی و سایر گروه‌های تندرو تکفیری منطقه
-بستر مساعد کشت مواد مخدر و کسب درآمد سرشار ازآن
تبیین شباهت‌ها و تفاوت‌های ساختاری و ماهوی گروه‌های تروریستی طالبان و داعش
واقعیت مهم منطقه غرب آسیا وجود طیف وسیعی از گروه‌های اسلام‌گرای رادیکال و تروریست می‌باشد. با نگرشی اجمالی در اندیشه‌ها و اهداف این گروه‌ها می‌توان دریافت که تاسیس حکومت اسلامی، بازگشت به سلف صالح، برخورد با نیروی‌های غربی، استقلال و خودباوری و برقراری نظم و … مهمترین انگیزه‌های گروه‌های تروریستی در ابتدای تاسیس می‌باشد. لکن واقعیت این است که تقریباً تمامی این گروه‌ها در ادامه با تغییر و دگرگونی‌های اساسی مواجه می‌گردند و نه تنها از اصل اهداف خویش دور می‌گردند، بلکه شرایط کشورهای اسلامی را با بحران‌های عظیم امنیتی، اعتقادی و دینی مواجه می‌کنند.
حالا سوال اینجا مطرح می‌گردد که طیف های وسیع گروه‌های تروریستی همچون القاعده، طالبان، داعش، بوکوحرام و … دارای چه شباهت‌ها و چه تفاوت‌هایی می‌باشند
شباهتهای طالبان و داعش را می‌توان در موارد ذیل فشرده نمود:
۱- شباهت نخست طالبان و داعش را می‌توان در شرایط شکل گیری آنها دانست. در واقع این دو گروه زمانی که بحران‌های ملی منطقه‌ای تشدید یافتند، ظهور پیدا کردند. طالبان در شرایط نابسامان سیاسی پسا اشغال افغانستان شکل گرفت و داعش در زمانی که منطقه در دوران پسا انقلاب کشورهای عربی منطقه، اعلام وجود کرد.
۲- از نظر ژئوپلتیک، شباهت طالبان و داعش در تعریف قلمرو برای خود است که هر دو گروه تلاش می‌کنند، مرزهای جغرافیایی خویش را تبیین و مشخص کنند.
۳- از دیگر شباهتهای مهم طالبان و داعش مبارزه با دولت مرکزی و شیعیان منطقه می‌باشد.
۴- یکی دیگر از شباهتهای مهم طالبان و داعش، شباهت در اهداف‌شان است. در واقع استفاده ابزاری از اسلام فصل مشترک این گروه‌هاست.
۵- شباهت دیگر طالبان و داعش را می‌توان به استفاده از زور و خشونت، ترور و نیز برخورداری از حمایت ضمنی برخی از قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای دانست
[1] Samina Ahmed, Praveen Donthi, Ali Vaez, Amanda Hsiao, Olga Oliker and Oleg Ignatov,
“With the Taliban Back in Kabul, Regional Powers Watch and Wait”, Crisis Group Commentary,
26 August 2021.
[2] Jennifer Murtazashvili, “China’s Activities and Influence in South and Central Asia”, Carnegie Endowment for International Peace, 17 May 2022.
[3] Report of the UN Analytical Support and Sanctions Monitoring Team on the ISIL and Al Qaeda, UNSC S/2022/83, 3 February 2022.
[4] “Russia and the Taliban Takeover”, Fondation pour la Recherche Stratégique, November
2021.
[5] Bruce Pannier, “Northern Afghanistan and the New Threat to Central Asia”, Foreign Policy Research Institute, 13 May 2022.
[6] Joana Lillis, “Uzbekistan denies Russian claim it violated Afghanistan’s airspace”, Eurasianet,
2 May 2022.
[7] See tweet by Anahita SD, journalist, @Anahita_SD, 1:48am, 12 May 2022. See also “U.S.
CENTCOM Commander Meets with Tajikistan President, Defense Minister and Chief of General Staff”, press release, U.S. Central Command, 17 June 2022.
[8] See, for example, “Gradual engagement: On India-Taliban ties”, The Hindu, 4 June 2022.
[9] Crisis Group interviews, Indian security officials, March-April 2022.
[10] “Taliban to act against Pak LeT/JeM terrorists in Afghanistan on specific intel”, Hindustan Times, 10 June 2022.
[11] See tweet by Kabul News, @kabulnewstv, 12:40am, 9 June 2022. On the al-Qaeda presence in Afghanistan, see Report of the UN Analytical Support and Sanctions Monitoring Team on the ISIL and Al Qaeda, op. cit.
[12] Emma Graham-Harrison, “‘Hey, that’s my house’: US aid worker realises Zawahiri villa is his
old home”, The Guardian, 4 August 2022.
[13] “Pentagon Press Secretary John F. Kirby Holds a Press Briefing”, U.S. Department of Defense,
17 May 2022.
[14] “Taliban poised to ‘loosen’ restrictions on al-Qaida”, VOA, 17 May 2022.
[15] Crisis Group interviews, U.S. officials, August 2022.
