اخراج مهاجران از پاکستان، راهی برای تقویت گروه داعش در افغانستان
مهاجرت، یکی از کهن‌ترین راه‌هایی است که انسان‌ها در جریان زنده‌گی خود به آن متوسل می‌شوند. این پدیده می‌تواند در پی تحولات سیاسی، اقتصادی و طبیعی رخ دهد. با این‌حال، گاهی انسان‌ها به‌صورت داوطلبانه مهاجرت می‌کنند تا زنده‌گی خود را دگرگون سازند؛ این نوع مهاجرت، «مهاجرت مثبت» نامیده می‌شود. اما در افغانستان، مهاجرت عمدتاً جنبه منفی دارد و بیشتر ناشی از جنگ و بی‌ثباتی است. اگرچه مهاجرت در تاریخ افغانستان سابقه طولانی دارد، اما کودتای سرطان ۱۳۵۲ هجری خورشیدی، نقطه آغازی بود بر مهاجرت گسترده شهروندان این کشور به سایر نقاط جهان، به‌ویژه کشورهای همسایه مانند ایران و پاکستان. این دو کشور، علاوه بر این‌که در بی‌ثباتی افغانستان نقش داشته‌اند، میزبان بیش‌ترین مهاجران افغان نیز بوده‌اند و طی چهار دهه، استفاده گسترده‌ای از آنان برده‌اند. دریافت کمک‌های سازمان ملل و سایر نهادهای بین‌المللی، و بهره‌گیری در امور داخلی، به‌ویژه در مشاغل سخت، از مثال‌های برجسته بهره‌برداری ایران و پاکستان از مهاجران افغانستان است.
با روی کار آمدن دوباره طالبان، موج مهاجرت به کشورهای مختلف، به‌ویژه ایران و پاکستان، شدت یافته است. در همین راستا، این دو کشور طبق برنامه‌های از پیش تعیین‌شده، اقدام به اخراج مهاجران افغان کرده‌اند. در مورد برنامه ایران برای اخراج مهاجران، در آینده خواهم نوشت؛ اما تمرکز این نوشتار بر اخراج مهاجران از سوی پاکستان است که با هدف جابه‌جایی و تقویت گروه داعش در افغانستان انجام می‌شود.
گروه داعش، یک سازمان تروریستی است که نخست در خاور میانه ظهور کرد. این گروه که از نظر ایدیولوژیک تفاوت‌هایی با سایر گروه‌های تروریستی دارد، در گذر زمان، فعالیت خود را به مناطق مرزی افغانستان و پاکستان نیز گسترش داد. برخی روایت‌ها بیان می‌دارند که گروهی که تحت نام داعش در افغانستان فعالیت می‌کند، ادامه داعش خاور میانه نیست؛ اما در عمل، پیرو همان تفکر است و توسط پاکستان برای تامین منافع منطقه‌ای آن ایجاد شده است.
در مقاله پیشین تحت عنوان «آیا امریکا بدیلی برای طالبان دارد؟» اشاره کردم که پاکستان همواره برای گروه‌های نیابتی خود در افغانستان، گزینه‌های جایگزینی را در نظر گرفته است. داعش خراسان نیز به‌عنوان بدیل طالبان، توسط پاکستان تجهیز و تمویل می‌شود. پروژه داعش‌سازی از سوی سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی‌اس‌آی)، از مناطق مرزی میان افغانستان و پاکستان آغاز شده و اکنون در حال گسترش به سایر نقاط افغانستان است. هرچند این پروژه در زمان دولت پیشین افغانستان و پس از خروج نیروهای امریکایی و ناتو در سال ۲۰۱۴ کلید خورد، اما به‌تدریج و مطابق با شرایط، پیش رفت.
با توجه به حساسیت‌هایی که از سوی دولت پیشین، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی نسبت به رشد داعش در افغانستان ابراز شد، پاکستان تاکتیک خود را تغییر داد و به‌دنبال ابزار دیگر برای اجرای پروژه‌اش گشت؛ تا این‌که اخراج مهاجران افغان را به‌عنوان راهکار موثر شناسایی کرد. این به معنای آن نیست که همه مهاجران با داعش همکاری دارند، اما در میان آنان افرادی هستند که توسط پاکستان جذب شده و به افغانستان اعزام می‌شوند.
براساس این برنامه‌ریزی، اکثریت افراد اخراج‌شده در ولایت‌های شمالی افغانستان اسکان می‌یابند. با نگاهی به تاریخ سیاسی معاصر افغانستان، درمی‌یابیم که تحولات مهم اغلب از شمال این کشور آغاز شده‌اند. افزون بر آن، افراط‌گرایی و تروریسم در این مناطق کم‌تر رشد یافته‌اند، و از همین‌رو، شمال افغانستان به‌عنوان منطقه چندقومیتی و چندزبانی، برای پروژه داعش‌سازی هم بستر مناسب و هم تهدید محسوب می‌شود. بنابراین، بازگرداندن مهاجران به شمال افغانستان، اجرای این پروژه را برای پاکستان آسان‌تر می‌سازد. البته این برنامه، تنها طرح پاکستان نیست، بلکه پشت آن قدرت‌های بزرگ قرار دارند و پاکستان نقش اجرایی را بر عهده دارد. تجربه نشان می‌دهد که پاکستان در پیاده‌سازی برنامه‌های کلان بازی‌گران بین‌المللی پیرامون افغانستان، همواره منافع خود را در اولویت قرار داده و از تمام جناح‌ها امتیازات زیادی کسب کرده است. در برنامه کنونی نیز، پاکستان از یک‌سو از طالبان حمایت می‌کند و از سوی دیگر، در تقویت داعش در افغانستان نقش دارد.
از سوی دیگر، بازگرداندن مهاجران به افغانستانی که پس از تسلط دوباره طالبان با بحران اقتصادی مواجه شده، باعث تشدید فقر و بی‌ثباتی می‌شود؛ مساله‌ای که خود زمینه‌ساز سربازگیری داعش از میان توده‌های مردم است، همان‌گونه که فقر اقتصادی در دهه‌های گذشته، بستر جذب جوانان در صفوف طالبان شد. همچنین ناامنی در داخل پاکستان، توسط آی‌اس‌آی برنامه‌ریزی شده تا پاکستان را قربانی تروریسم جلوه دهد و از این طریق امتیازات بین‌المللی کسب کند؛ در حالی که خود از گروه‌های تروریستی برای تامین منافع ملی و منطقه‌ای بهره می‌برد.
پاکستان در حالی حضور مهاجران را تهدیدی برای امنیت داخلی خود می‌داند که واقعیت چیز دیگری است. مهاجران افغان نقش عمده‌ای در ناامنی‌های اخیر پاکستان نداشته‌اند. در حقیقت، مهاجران ابزاری هستند برای کسب امتیاز از سازمان‌های بین‌المللی و قدرت‌های جهانی؛ امتیازی که سال‌ها با میزبانی آنان نصیب پاکستان شده است. اکنون نیز، در حالی که موضوع گسترش داعش در افغانستان در دستور کار قرار دارد، پاکستان با یک تیر دو نشان می‌زند: از یک‌سو امتیاز می‌گیرد و از سوی دیگر، با تقویت داعش، به اجرای طرح‌های پنهان خود ادامه می‌دهد.
