زندگی‌نامه مولوی محمد موسی: عالم مجاهد و شخصیت تأثیرگذار
مولوی محمد موسی، فرزند مولوی محمد قسیم، در سال 1329 هـ.ش. در خانواده‌ی روحانی و علم پرور در روستای شیخان، ولسوالی رخه، ولایت پنجشیر چشم به جهان گشود. پدرش، مولوی محمد قسیم، فقیه نامدار و متصوف وارسته بود.
مولوی محمد موسی دوران ابتدایی تحصیلات خود را در لیسه عالی رخه ولایت پنجشیر سپری نمود و سپس به فراگیری علوم دینی نزد پدر و دیگرعلمای برجسته منطقه پرداخت. او در مدرسه های قابضان، سفیدچهر پنجشیر و شیخان خیل ولایت پروان به تحصیلات علوم دینی مشغول شد و از محضر اساتیدی چون مولوی محمد وزیر، مولوی فضل الکریم، مولوی گل عالم، مولوی عبدالرحیم، مولوی محمد هاشم و مولوی عبدالرزاق بهره برد.
مولوی محمد موسی پس از اتمام تحصیلات خویش به تدریس در مدرسۀ قابضان پرداخت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد. او در دوران جهاد علیه شوروی، با وجود تهدیدات و مشکلات فراوان، به تدریس و فعالیت‌های فرهنگی خود ادامه داد و نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به مجاهدین و مردم ایفا کرد.
مولوی محمد موسی مرکز «اشاعه‌ی معارف اسلامی» را در پشت جبهه‌ی پنجشیر تأسیس کرد و جریده ی «ندای جهاد» را منتشر کرد. او پس از پیروزی مجاهدین، مدرسه‌ی عبدالله ابن مسعود را در ولسوالی رخه تأسیس نمود که به یکی از مراکز مهم آموزشی در افغانستان تبدیل شد.
مولوی محمد موسی در دوران مقاومت علیه طالبان، نقش مهمی در بسیج مردم و تقویت جبهه مقاومت ایفا کرد. فتوای او علیه طالبان، تأثیر بسزایی در تضعیف روحیۀ آنان داشت. او با وجود تبحر درعلوم دینی و بینش سیاسی، هیچ‌گاه به دنبال قدرت و مقام نبود و همواره برمسئولیت دینی خود در آگاهی‌بخشی به مردم تأکید داشت.
مولوی محمد موسی شخصیت نوآور و منتقد داشت. او روش‌های جدید تدریس را بر روش‌های سنتی ترجیح می‌داد و معتقد بود که این روش‌ها، یادگیری را برای طلاب آسان‌تر می‌کند. او در فتاوا و مسائل سیاسی نیز از دیگر علما متمایز بود و همواره با ذکاوت و بینش سیاسی بالا، موضع‌گیری می‌کرد.
او با وجود تحصیل در مدارس سنتی، هیچ‌گاه با جریان‌های اسلامی دیگر، به ویژه دانشگاهیان، موضع خصمانه نداشت و همواره از آثار آنان بهره می‌برد. اخلاص، نظم و پشتکار از دیگر ویژگی‌های بارز او بود.
مولوی محمد موسی، عالم مجاهد، معلم نوآور و شخصیت تأثیرگذار در تاریخ معاصر افغانستان است. خدمات و دستاوردهای او، درعرصه هایی علمی و فرهنگی، تربیه‌ی نسل جوان، حل و فصل منازعات اجتماعی، هدایت مردم و ترویج استادگی و مقاومت، همواره در یادها خواهد ماند.
