مقاومت علیه گروه طالبان؛ فضیلت اخلاقی تا بیداری از خواب سیاسی

یکی از بحث‌های مهم و اساسی در حوزه فلسفه اخلاق این است که بنیان رفتارهای اخلاقی چیست؟ ارزش‌های اخلاقی ریشه در چه حیطه‌ای از آگاهی انسانی استوار است و داوری های اخلاقی از کجا می‌آیند؟ پاسخ به این پرسش‌ها در فلسفه‌ اخلاق و مبانی آن را زیر عنوان «بحران اخلاقی» صورت بندی کرده اند.
مکاتب و فیلسوفان اخلاقی در این زمینه رویکردهای متفاوتی را ذکر کرده اند، اخلاق‌گرایان فایده گرا، معتقد اند که بنیان رفتارهای اخلاقی بستگی به منافع و سودی است که برای افراد حاصل می‌شود. امر اخلاقی هنگامی بوجود می‌آید که در زندگی عملی یا پراتیک روزمره انسانی تاثیر گذار باشد. این رویکرد اخلاقی در حوزه علوم انسانی را «پراگماتیک اخلاقی» نیز می‌گویند. رویکرد دوم این است که رفتار و کردار اخلاقی مبتنی بر هنجارها و ارزش‌های اجتماعی جوامع است که ریشه در اخلاق های آیینی و عرفی جوامع دارد. حکم اخلاقی ناشی از هنجارهای اجتماعی شکل می‌گیرد، این رویکرد را در فلسفه اخلاق «اخلاق هنجاری» می‌گویند که متناسب با شرایط اجتماعی، دینی و فرهنگی جوامع فرق می‌کند. قول مشهوری از پاسکال است که می‌گوید «آن‌چه در یک سوی کوی پیرنه حقیقت است در سوی دیگر پیرنه ممکن دروغ و باطل باشد» این نوع نگرش اخلاقی بیشتر بار ارزشی دارد و برای رضایت خاطر و ثواب انجام می‌شود. ممکن کسانی در این وضعیت خودرا وقف یا ایثار کنند یا نکنند، مهم شدت و حدت بستگی و مشروعیت هنجارهای اجتماعی و تثبیت شدن آن‌هاست.
رویکرد سومی در پاسخ به پرسش ذکر شده را رویکرد «فضیلت گرایی اخلاقی» می‌گویند که انسان‌ها در حکم انسان بودن و در دفاع از داعیه انسانی و حقوق انسانی، مانند عدالت، برابری، انسانیت و آزادی آماده ایثار و جان‌فشانی می‌شوند. این نوع رفتار اخلاقی که توام با هزینه است از کسانی می‌آید که داعیه انسانی و آزادی دارند و وجدان انسانی شان تحمل بی عدالتی و اسارت در بند ظلم و ستم را ندارند. این نوع حکم اخلاقی مهم‌ترین و برترین حکم اخلاقی است که از هر انسانی ساخته نیست، بلکه تعداد محدودی اين ظرفیت و استعداد اخلاقی را دارا می‌باشند. با این تقسیم‌بندی اخلاقی سعی می‌کنم رفتار سیاسی و ایستادگی کسانی را که علیه ظلم و ستم طالبانی ایستادگی می‌کنند، تعریف کنیم تا آگاهی شود و مصادیق آن را در اشخاص و جریان های سیاسی و نظامی افعانستان تعریف کنیم.
شرایط حاکم طالبانی در افعانستان امکان‌ها و زمینه‌های توسعه‌ای بسیاری از مردم افعانستان را سلب کرده است. در این موقعیت تاریخی که اکنون قرار داریم فهم‌ها و برخوردهای متفاوتی را از شرایط کنونی رقم زده است. تعدادی با آمدن و تکوین شرایط جدید آن‌را به وفق مراد خود یافته اند و در خدمت تثبیت و تسلط آن سعی دارند. تعدادی دیگری در شرایط بی انتخابی قرار گرفته اند و هیچ نوع قضاوت و داوری در مورد آن اظهار نمی‌کنند. اما دسته سوم کسانی اند که عملا در میادین سیاسی و نطامی در برابر طالبان ايستاده اند و همه روزه در واکنش به وضعیت موجود مبارزه و ایستادگی دارند. جریان‌های که از دوسال بدین‌سو علیه طالبان و ستم آن‌ها دست به مبارزات مدنی، فرهنگی، سیاسی و نظامی زده اند، از قماش دسته سوم اند.
تصور و پنداشت نویسنده بر این است که در مسیر و ایستادگی که اکنون در روزگار ما علیه طالبان شکل گرفته است، ممکن موفق شود یا شکست بخورد. این مقاومت ممکن است چنان از تیره‌بختی و بی‌رحمی انباشته شود که هیچ انسان درست انديشي هرگز تصميم نگیرد که چنین تجربه ای را با چنین هزینه‌هایی انجام دهد حتی که بپندارد که تلاش آنان به موفقیت سامان خواهد یافت. اما من می‌خواهم اشاره کنم که این ایستادگی قلب‌ها و آرزوهایی تمامی ناظران را بیدار خواهد ساخت و چنان احساس همدلی و اشتراک را میان خواسته‌های آنان پدید خواهد آورد که به مرز اشتیاق خواهد رسید. هر چند صحبت و اظهار نظر در مورد این وضعیت خطرناک است.
اما ایستادگی و مقاومت علیه این وضعیت جز گرایش اخلاقی در میان مردم افعانستان نخواهد داشت. این ایستادگی‌ها نشان دهنده آن بلوغ اخلاقی و عامل بیداری از خواب سیاسی است. می‌توانم بیندیشیم که مقاومت با داعیه انسانی و مطالبات مردمی از لحاظ اخلاقی و سیاسی در رویکرد سوم «فضیلت گرایی اخلاقی» دسته بندی می‌شود. تأثیر و پیامد چنین ایستادگی را علیه شرایط سیاسی و اجتماعی موجود، دو امکان را برای جامعه افعانستان را رقم خواهد زد.
اول. بیداری اخلاقی و دوم. بیداری سیاسی. بیداری اخلاقی به این معنی که بسیاری‌ها از حالت سکون و نظارت بیرون شده و به نحوی از حالت انفعال و بی تحرکی خارج شده و در برابر اتفاقات و مسائل احساس مسوولیت و رسالت می‌کند و دوم این‌گه در بعد سیاسی سبب فهم منطق پدیده‌های سیاسی و اجتماعی می‌شود و بسیاری‌هارا از خواب جزمی سیاسی بیدار خواهد ساخت. از این جهت است که امروزه کسانی که علیه ظلم و ستم طالبانی ایستادگی می‌کنند، حاملان اخلاقی و سیاسی برای مردم و جامعه افعانستان هستند و از این رو حق زیادی برای مردم و تاریخ کشور خود دارند. خدا به همراه شان.