بخش چهارم
” قلمرو روزه داری “
تمام عبادات دارای دوجنبه است : یکی جنبۀ مادی عبادت می باشد که معمولا آن را ” شعار ” ( قالب ونشانه ) همان گفته میشود مانند ایستادن، رکوع، سجده و سایرحرکات بدنی در نماز و همین گونه در روزه وسایر عبادات . دوم بعد معنوی عبادات است که از آن تحت عنوان ” اخلاص ” ( محتوای اصلی پرستش ) در عبادت یاد میگردد .
فقه اسلامی که وظیفه دار تنظیم بعد شعاری عبادت میباشد، بقدرکافی کار خود را انجام داده است و برای هریکی از شعایر اسالمیم خط اجرا و چارچوب وجودی و مادی طرح نموده است . گاهی ریزبینی فقه اسلامی تا آنجا پیش رفته است که ادای یک عبادت تحت فضای شعار زدگی قرار گرفته وتمام تلاش یک مؤمن به جنبۀ ” شعاری ” عبادت معطوف است . به گونۀ مثال، توجهی که یک نماز گزار به حرکات ظاهری نماز به خرچ میدهد به مراتب جدی است در مقایسه با حضور معنوی که در نماز باید داشته باشد. ” روزه ” هم گرفتار همین وضعیت است و معمولا روزه داران به شدت متوجه اند تا هیچ چیزی وارد گلوی او نشود و حتی که در استعمال برخی مواد بیرونی مانند عطریات و تنفس گرد هوا تردید دارند که خداناکرده روزۀ آنها آسیب ندیده باشد ولی هیچ توجهی به رزایل اخلاقی مانند دروغ وغیبت نشان نمیدهد که بعد معنوی روزه را بشدت آسیب میزند به این معنی که روزۀ فقهی معمولا به خوردن ونوشیدن میشکند ولی به أثر رشوت و ظلم هیچ آسیبی نمی بیند .
قلمرو عبادات شامل بعد مادی و معنوی عبادات است ودر حقیقت بعد عبادت راهی رسیدن به کمال معنوی در آن عبادت می باشد ورنه بسیاری از حرکات ظاهری در عبادات به خودی خود هیچ معنا و ارزشی ندارد . به گونۀ مثال، سجده راهی برای رسیدن به تجربۀ تسلیمی وبندگی است که در غیرآن یک نمایش بی مفهوم میباشد . در ” روزه ” ماه رمضان نیز إمساک از غذا و احتراز از نوشیدنی به خودی خود یک ارزش نیست وآثار قابل توجهی برجسم انسان نیز نمی گذارد ( برخی ها کوشش کرده اند برای روزه داری أثرات صحی وفزیولوژیکی نیز ثابت نمایند، درعین حالیکه این تلاش ها نتایج عملی نداشته وبرای تشریع عبادات کافی نیز نیست ) ارزش اصلی تجربۀ معنوی إمساک است که از طریق فعالیت مادی روزه داری بدست می آید واین تجربه معنوی است که چارچوب ظاهری روزه داری را قابل توجیه میگرداند .
إمساک از غذا واحتراز از نوشیدنی ها جنبه ” شعاری ” روزه داری را مشخص میکند وفقه اسلامی نیز به قدر کافی به نواقض ومکروهات روزه داری پرداخته است ولی اینجا إمساک دیگری نیز است که محصول بعد معنوی روزه می باشد وموازی با إمساک مادی باید جدی گرفته شود . در حقیقت قلمرو روزه از إمساک معنوی آغاز می یابد ودر نهایت به إمساک مادی به ظهور میرسد . دقیقا پیامبراکرم (ص) به همین امر ( قلمرو روزه داری ) اشاره میکند آنجا که مفرماید ” من لم یدع قول الزور والعمل به فلیس لله حاجة فی ان یدع طعامه و شرابه ” اگر کسی سخن زشت و عمل زشت را ترک نمیکند پروردگار به ترک غذا ونوشیدنی وی هیچ نیازی ندارد .
اساسا پروردگار هیچ نیاز ذاتی ندارد ولی حاجة وی عبارت است از رسیدن بنگان به مقام انسانیت وکمال بندگی واین شعایر نیز برای رسیدن به آن مد نظر گرفته شده است که در صورت انصراف روزه دار از إمساک معنوی و نرسیدن به کمال اخلاقی، گرسنگی های وی بی أثر وبی ارزش است . قلمرو ” روزه ” شامل ترک تمام معاصی میگردد در کنار ترک خوردنی ها ونوشیدنی ها باید از ترک خوردن ونوشیدن به ترک دروغ وظلم نیز عبورنمود تا اینکه از مقام حال خود به درجۀ تقوی عبورنموده باشیم .
ادامه دارد …
