افغانستان یک کشور سیر آب بوده که دارای 180 دریا و دریاچه بوده از جمله 43 آن بزرگ می باشد بدین معنی است
که از هر ولایت افغانستان حداقل سه دریا میگذرد هیچ ولایت افغانستان بدون دریا نیست علاوه بر این هزاران چشمه ، جوی و جوی بار با این دریا ها محلق می گردد
تمام دریا های افغانستان به پنج حوزه تقسیم شده است
1″حوزه دریای کابل متشکل از 34 دریا کوچک و بزرگ 2″حوزه هلمند متشکل از 41 دریا بزرگ و کوچک
3 “دریای غربی متشکل از 18 دریا ودریاچه
4 “حوزه آمو متشکل از 22 دریا
5 “حوزه دریای شمال متشکل از 17 دریا و دریاچه می باشد
به جز دریای بلخ تمام حوزه های آبی افغانستان به کشور های خارج میریزد در افغانستان همه ساله به مقدار 75 میلیارد متر مکعب آب میریزد در این جمله از 20 میلیارد
آن استفاده نموده باقی رایگان به کشور های همسایه میرود
( دریا های کوه های غربی ) سفید کوه و سیاه کوه ؟
( 1 ) رود ادرسکن ( هاروت )
از قسمت جنوب غربی کوه های جنوب غربی هرات از منطقه ادرسکن سرچشمه گرفته به جنوب غرب جریان داشته با دریای کشک وصل می شود پس آبیاری مناطق سبز وار انار دره ، جک ، آزاد کشکک در منطقه گنج خشک می شود
در موقع آب ریزی فاصله 245 کیلو متری را طی کرده به آب
بند سیستان میریزد این دریا از منطقه انار دره به دو شاخ
تبدیل گردیده ودر منطقه قلعه کاه دوباره یکجا گردیده به
طرف گنج میرود .
( 2 ) خاشرود :
از نشیبی سمت سیاه کوه سرچشمه گرفته به طرف جنوب جریان پیدا می کند عرض این دریا در نواحی فراه 108 متر و عمق آن یک متر است در تابستان آب آن خیلی کم بوده ولی در زمستان عبور از آن ممکن نیست شاخه های این رود
، رام رود ، ستار رود می باشد بند ماری و کمال خان از بند های مشهور این دریا است بند بزرگ کمال خان در ولسوالی چهار برجک موقعیت دارد اعمار این بند باعث آبیاری 80 هزار هکتار زمین می شود تولید 9 میگاوات برق وزمینه های کاری به مردم میسر خواهد شد .
( 3 ) خاشرود :
ابتدا دو دریا هر کدام جدا گانه یکی به نام جنگل آب از سمت شرق سفید کوه از منطقه چهل برج ودیگر به نام تنکل
از تنگه جلاب سرچشمه گرفته پس از طی فاصله 871 کیلو متری با هم یکجا شده دریای هریرود را تشکیل می دهد
هریرود مسافت طولانی را در داخل ولایت غور طی نموده
وبا عبور از شهر چغچران مرکز آن ولایت وارد ولایت هرات می شود سر انجام وارد ترکمنستان شده ودر ریگستان های قره قورم جذب می شود
این رود 1124 کیلو متر طول داشته و560 کیلو متر آن داخل افغانستان جاری است شصت کیلو متر مرز مشترک
میان دو کشور ایران و افغانستان را همین رود تشکیل میدهد سرسبزی شهر هرات از آب هریرود می باشد ولی با آن همه استفاده چندانی از آب این رود در داخل افغانستان صورت نگرفته و اضافه آب آن جذب ریگستان های کشور
های همسایه می گردد در این اواخر دولت ایران و ترکمنستان ذخیره گاه بزرگ از این آب غرض آبیاری جلوگیری از سیلاب
مناطق دو کشور ساخته است طول این دریا از شرق به غرب ( 150 ) کیلو متر بوده پس از آبیاری هرات مسیر خود را به طرف شمال تغییر داده از مرز ایران گذشته در نواحی ذوالفقار به خاک ترکمنستان میریزد .
رود های دیگر هرات ؟
( 4 ) رود گلران می باشد
( 5 ) دریای کشک ؛
دریای کشک از غرب کوتل سبزک از دو منطقه تگاورباط سر چشمه میگیرد و مسیر جریان خود را به کشک کهنه ادامه داده وعبور از خوش آسیاب سمت خود را به طرف شمال شرق در سنگبر چرخ داده وارد ساحه چهل دختران شده وبلاخره به خاک ترکمنستان میزیزد
( 6 ) دریا های کوه بابا :
از غرب کوه بابا وحصار سرچشمه گرفته ابتدا به طرف غرب جریان پیدا می کند وبعد از آن به طرف شمال جهت میدهد
و 100 قریه از آب آن استفاده می کند آب آن به دریای آمو نرسیده در نواحی دولت آباد ، چهار بولک وآقچه تمام می شود طول دریای بلخ آب که سرازیر می شود حدود 350 کیلو متر است و در واقع این دریا منبع آبادانی و نعمت فروانی حاصلات زراعتی و محصولات باغداری ولایت بلخ است
( 6 ) فراه رود :
از بند بامیان سرچشمه می گیرد سپس بطول 560 کیلو متر از میان ولسوالی بالا بلوک شهر فراه گذشته بلاخره در محله سالایان به هامون می ریزد بند فراه رود به ارزش 50 میلیون دالر اعمار گردیده بلندی این بند 81 متر که میتواند
68590 هکتار زمین را آبیاری نموده به مقدار 27 میگاوات برق تولید مینماید .
( 7 ) دریای سرپل ( دریای سفید )
این دریا از ارتفاع 3727 متر قسمت غربی کوه بابااز منطقه
جنگلک سر چشمه گرفته در مسیر راه به دریاچه کاشان غربی
گریان شورابه و دها چشمه ملحق گردیده از میان شهر سرپل
گذشته پس از آبریزی شهر شبرغان در ریگستان های قراقرم
خشک می شود در موقع آب خیزی به دریا آمو می ریزد
( 8 ) دریای کندز :
یکی از دریا های پر آب شمال افغانستان می باشد این دریا از یخچال های کوه بابا که در 20 کیلو متری بامیان منشآ گرفته سمت شرق جریان یافته حدود 50 کیلو متر در میان دره های هندوکش سمت دوشی سرازیر می شود ودر حصه دوشی با دریا اندراب سالنگ شمالی یکجا شده پس از آب دادن پلخمری داخل ولایت کندز می شود دراین محدوده نام دریای سرخاب را اختیار مینماید
پس از آن حدود 30 کیلو متر بطرف شمال هندوکش پیش رفته با دها معاون خود یکجا می شود
پس از سیراب ساختن منطقه یاکله زاد 30 کیلو متر از شهر کندز گذشته با دریای خان آباد ملحق شده وپس از محدوده
به دریای آمو میزیزد ساحه تحت پوشش این دریا 31300
کیلو متر مربع است حدود 30 فیصد کندم ، برنج حبوبات کشور از آبریزی این دریا بدست می آید
دریا های هندوکش ؟
( 9 ) دریای غوربند :
از شرق کوتل شبر از ارتفاع 2987 متر سرچشمه میگیرد و در غرب به طرف شمال شرق به فاصله 80 کیلو متری بین هندوکش و اطراف کوه پغمان امتداد میابد این دریا در عرض راه با چندین شاخه یکی شده و از دره شیخ علی چانواری غوربند و سرخ پارسا گذشته و سر انجام به دریای
پنجشیر ملحق می شود .
( 10 ) دریای بامیان ( سرخ آب ) :
از غرب به شمال شرق جریان داشته و از کوه های بامیان از ارتفاع 2215 متر شاه فولادی سرچشمه میگیرد و با معاون بزرک خود دریای سیمان به دریای بامیان میپوند دریای بامیان از دامنه های شمال کوه بابا سر چشمه میگیرد در حصه دوشی به دریا هنجار یکی شده است در دوشی بعد نام دریای سرخ یاد می کند .
( 11 ) دریای اندراب :
از کوتل خاواک از ارتفاع 2112 متر شمال غرب کوتل بازارک سرچشمه گرفته از شرق به غرب طور تداوم جریان دارد در این مسیر قراء ده صلاح اندراب ، سنگ بران ، بنو دشت ، خنجان ، و گازان را سیراب می کند آب آرزو را با خود گرفته در نواحی دوشی با دریای سرخ آب یکجا می شود وبه نام دریای غوری از پلخمری میگذرد و از اوسط بغلان به نام دریای کندز میگذرد وبا دریای خان آباد یکجا می شود در قلعه زال به دریای آمو میریزد
( 12 ) رود علیشنگ وعلینگار :
از قسمت جنوب شرقی هندوکش سرچشمه گرفته به طرف جنوب به حرکت خود ادامه می دهد منشآ علینگار از ارتفاع 4430 متر از شرق کوتل انجمن و مندول نورستان سرچشمه گرفته است منشآ علیشنگ از ارتفاع 3495 متر از منطقه دوست شاه پچغان گرفته شده است هردویشان به طرف جنوب به حرکت خود ادامه می دهد وبه بند درونته می ریزد طول دریای علینگار بیشتر از صد کیلو متر و علیشنگ کمتر از صد کیلو متر طور دایم در جریان می باشد
زمین و باغات نورستان شهر مهترلام لغمان را آبیاری نموده به دریای کابل ملحق می شود .
( 13 ) دریای کنر :
این دریا از شاخه های متعدد بنام پشه یی ، مستو ، لختو چترال و پیچ تشکیل یافته است رود کنر را چترال سیند نیز یاد مینماید از ارتفاع 6220 متر ناحیه پیشه خونی قلعه بلور داغ یا بند آب منطقه کران و منجان کوه پامیر بر آمده در ثمر خیل با دریای کابل یکجا می شود
مسیر این دریا و یکجا شدن با شاخه آن طوریست که پس از منطقه کران و منجان وارد برگ متان می شود طول این دریا
480 کیلو متر بوده در حدود 11 میلیارد متر مکعب آب آن داخل پاکستان می شود .
( 13 ) دریای سالنگ جنوبی :
از کوه سالنگ جنوبی منشآ گرفته پس از گذشتن از ولسوالی
جبل السراج با دریای غوربند یکجا شده پس از مگذشتن از جبل السراج با دریای پنجشیر ملحق شده در سروبی به دریای کابل میریزد طول این دریا 438 کیلو متر کیلو متر می باشد .
( 14 ) دریای خان آباد :
دریا خان آباد نیز از شمال شرق کوتل خاواک از ارتفاع 3600 متر سرچشمه گرفته زمین و باغات نواحی خوست
فرنگ اشکمش ، چال بنگی خان آباد را به وسیله نهر های سنتی آبیاری می کند .
پروژه آبیاری بند چوغه مشتمل از یک بند برق و دو کانال اصلی آب رسانی از آب همین دریا بوده که در سال 1937
توسط متخصصین آلمانی بنا گردید زمین های حاصل خیز
این ولایت از برکت آب فروان این دریا می باشد کشت شالی
در این منطقه صورت می گیرد .
دریا های کوه پغمان ؟
( 16 ) دریای کابل :
این دریا از ارتفاع 3250 متر محدوده سنگلاخ سرچشمه گرفته دره اونی کوه پغمان از رود خانه هلمند جدا می شود
سپس جلگه میدان را آبیاری نموده در ولسوالی چهار ده وارد شهر کابل می شود در چهلستون با رود پغمان ودر شینه با رود لوگر ملحق می شود سپس در جلگه سروبی با رود خانه پنجشیر ملحق شده به جلگه جلال آباد میریزد در اینجا رود کنر هم با اینجا ملحق شده از باسول ودگه داخل علاقه آزاد
قبایل مهمند میگردد
سرانجام به رود سند میریزد این رود خانه دارای طول 700 کیلو متر بوده که 460 کیلو متر آن از داخل خاک افغانستان
جریان دارد
این رود خانه دارای اهمیت استراتژیکی واقتصادی می باشد جلال آباد و لغمان دارای آفتاب فراوان و اقلیم گرم می باشد
که برای کشت نبات ستروس ، جواری ، زیتون ، شالی و سبز
یجات خیلی مساعد است زمین های این ولایت 3 بار حاصل می دهد .
( 17 ) دریای لوگر :
این دریا از دامنه های شرقی گردن مسجد دیمرداد وبلندی جانب جنوب خوات وردک سرچشمه گرفته بعد از آن رخ به شمال سواحل خود را در خوات آبیاری می کند پس از آن در بین فلات پست شیخ آباد به جلگه شیخ آباد می افتد و پس از آبیاری و نواحی نرخ موسوی از بنی حصار کابل علاقه جات شیوکی را آب داده جلگه بین بتخاک وکابل از پل بگرامی به شمال دریای کابل وصل می شود طول این دریا 801 کیلو متر است کوشانیان در ناحیه پل علم بند های اعمار نموده اند که تا حال آثار آن وجود دارد طول ساحه آبیاری این دریا 64 کیلو متر و عرض آن 19 کیلو متر می باشد .
( 18 ) دریای غزنی :
از سر آب سرچشمه گرفته به طرف مشرق جریان میابد و از بند سراج و جلگه تور میگذرد وارد جلگه غزنی می شود وقتی غزنی را آبیاری کرد به جانب غرب دروازه کهنه شهر یا
شوسه قندهار متواری به طرف جنوب به جانب آب ایستاده
مقر پیش میرود ودر آب ایستاده مقر میریزد معاونین کوچک
دریای غزنی کل بروی ، و قره باغ یاد میکردند .
( 19 ) دریای ترنگ :
این دریا از میان ولایات غزنی ، زابل و قندهار میگذرد از کوه هزاره جات نزدیک دره لومر سرچشمه گرفته ورو به جنوب غرب میگذارد در 350 کیلو متری با دریای دوری و پس از 30 کیلو متر با دریای ارغستان وسپس در نزدیکی نواحی قلعه بست به دریای هلمند میریزد .
( 20 ) دریای هلمند :
دومین رود خانه پر اهمیت کشور رود هلمند است که از سنگلاخ یا 80 کیلو متری غرب کابل سر چشمه گرفته ودر شمال به جنوب غرب کوهستانات بهسود ، دایکندی وارزگان
را پشت سر گذاشته در گرشک داخل ریگستان های دشت مارگو می شود بعدا به طرف سیستان ایران جریان نموده
به تالاب بین المللی هامون بین زابل وسیستان ایران میریزد طول این رود خانه 1400 کیلو متر است .
در مسیر این رود سد کجکی با ظرفیت 670 میلیون متر مکعب اعمار گردیده است رود خانه هلمند در مجموع 386000 کیلو متر مربع را میتواند آبریزی کند و اگر آب این دریا درست استفاده شود میتوان تمام زمین های اطراف این رودخانه خانه را زیر کشت محصولات زراعتی برد .
( 21 ) دریای ارغنداب :
این دریا از دامنه گل کوه دره لومان کوتل شبر سر چشمه گرفته به جانب سطح مرتفع هزاره جات به طرف غرب جریان دارد از سنگ ماسه گذشته وارد دره کم عرض به حرکت خود ادامه می دهد ودر بین علاقه دای چوپان پیش رفته بداخل دره ارغنداب می شود آب این دریا کمی شور است طول آن 400 کیلو متر است 30 کیلو متر به گرشک
نرسیده به دریای هلمند میریزد .
( 22 ) دریای شکر دره : دریای شکر دره در 53 کیلو متری شمال غربی شهر کابل واقع است وسر چشمه دریای شکر دره
از شمال کوه اونی پغمان می باشد 12 ماه سال پر آب است
علاوه بر این 365 چشمه درین ولسوالی جریان دارد این دریا 5233 هکتار زمین زراعتی وباغستان ها را آبیاری می کند
دریا های سپین غر ؟
( 23 ) دریای کرم :
از قسمت جنوبی سفید کوه گردیز سرچشمه گرفته از ولایت پکتیا و خوست گذشته وادی کرم وزیرستان شمالی راشاداب می کند و این دریا پس از طی فاصله 253 کیلو متر به نزدیکی عیسی خیل به دریا سند میریزد .
( 24 ) دریای چمکنی :
از کوتل شتر گردن وفلات ارزه شروع به حرکت نموده به سمت مشرق پیش میرود وآبهایی که از سمت شمال می آید با خود گرفته به آب گل غندی یکجا می شود طول این دریا از خاک افغانستان پیش از 25 کیلو متر است زیرا پس از آبیاری منطقه چمکنی از نواحی چیری وارد پاکستان میشود
( 25 ) دریای سرخ رود : این دریا از منطقه ارزه کوه شمال پکتیا سر چشمه گرفته بطرف جلال آباد در جریان می افتد .
این دریا از شمال شرق بعدا غرب قسمت شمالی سفید کوه گذشته با شاخه های کوچک خود یکجا شده در 10 کیلو متر
شهر جلال آباد به دریای کابل وصل می شود .
دریا کوه های پامیر ؟
( 26 ) دریای آمو :
این دریا از پامیر از ارتفاع 5000 متر منشآ گرفته از شمال شرق رو به جنوب غرب جریان پیدا می کند در قسمت پنج خیلی تند و با شتاب است که عبور از آن غیر ممکن است
در قسمت شمال شرقی بدخشان دریای آمو یک چرخ مثلثی زده باز هم به مسیر خود ادامه می دهد آمو یکی از دریای معروف و تاریخی است که اسم آن در السنه های قدیم ذکر شده وپس از طی مسافت 8000 الی 8500 کیلو متر به دریای اورال میریزد .
معاونین دریای آمو ؟
رود سرپل ، بلخ آب ، خلم ، کندوز ، خان آباد ، اندراب بامیان
می باشد در مجموع دریای آمو از 22 شاخه کوچک و بزرگ در بدخشان افغانستان و تاجیکستان به جریان می افتد .
( 27 ) دریای پنج :
شاخه از دریای آمو بوده بطول 921 کیلو متر در داخل افغانستان جریان دارد در قسمت قلعه پنج با دریای آمو ودریای واخان یکجا شده در شهر خوراغ بدخشان خود مختار با دریای برتنگ یکجا می شود بعدا به طرف جنوب غرب رفته به دریای وخش یکجا شده دریای آمو را میسازد
( 28 ) دریای کوکچه :
از شاخه های دریای پنج بوده از میان بهارک و فیض آباد بدخشان میگذرد منشآ این دریا کوه های هندوکش ناحیه کران و منجان بوده پس از فاصله از میان دره کوکچه میگذرد بدین لحاظ نام کوکچه را به خود گرفته است از آب این رودخانه استفاده زیادی صورت نگرفته است فقط یک کانال به طول تقریبا 10 کیلو متر که به نام کانال سنگ مهر
یاد میشود اعمار گردیده است
رود کوکچه 360 کیلو متر طول داشته و عرض آن به بعضی از ساحات تا 150 الی 200 متر میرسد سرعت این دریا خیلی کند بوده وسالانه اطراف خود را می خراشد و این دریا در منطقه خواجه غار به دریای آمو ملحق می شود
دره کوکچه دارای معادن لاجورد ، طلا ، و مرمر می باشد
استخراج معدن از دره کوکچه از هزار سوم قبل از میلاد
آغاز گردیده مصری ها سپس یونانی ها و رومن ها از سنگ
این معدن استفاده می نمودند آثار تمدن سند نیز در این محل دیده می شود .
( 29 ) دریای فرخار :
دریای فرخار از سه نقطه مبدا میگیرد دو شاخه آن از تل کندال ویک شاخه دیگر آن از کوه های منطقه آب باریک سرچشمه میگیرد واز به هم پیوستن دو شاخه فرعی در منطقه ورسج دریای ورسج به وجود میآید زمین های فرخار را آبیاری میکند از این دریا بیشترین بهر برداری در ولایت تخار صورت گرفته رونق زراعت و باغداری در آن مناطق از برکت دریا ورسج به حساب می آید سرانجام به دریای آمد میریزد
دریا های کوه سلیمان ؟
( 30 ) دریای گومل :
این دریا از ناحیه ببرک کول و کوه های کتواز مربوط سلسله کوه های سلیمان سرچشمه میگیرد به طرف جنوب شرق غزنی جریان دارد شاخه دوم این دریا پس از 14 کیلو متر با این دریا وصل می شود در 110 کیلو متری در منطقه غلزی با دریای زوب وصل می شود طول آن 325 کیلو متر است
این دریا از وزیرستان جنوبی ودره اسماعیل خان گذشته به
سند ملحق می شود .
( 31 ) دریای لورا ( دوری ) :
شاخه از ارغنداب زیرشاخه از دریای هلمند است از حوالی
گندوجیه مربوط شعب کوه سلیمان سرچشمه گرفته به سمت شرق جریان پیدا میکند با اینکه از ولایت قندهار به طرف هلمند روان است ولی آبش به هلمند نمی رسد طول این دریا 352 کیلو متر می باشد دروی از شمال کویته منبع می گیرد به نام لورا یاد می شود سپس در سرحد بنام گدانائی یاد میگردد در منطقه سپین بولدک به نام دوری یاد می شود
( 32 ) دریای ارغستان :
دریای ولسوالی ارغستان بوده ازولایت زابل وقندهار میگذرد
این دریا شاخه دریا دوری زیر شاحه دریای هلمند می باشد از کوه های جنوب شرقی منطقه سرحدی زابل منشآ گرفته پس از فاصله کوتاه از ولسوالی ارغستان قندهار گذشته با دریای
دوری ملحق می شود طول این دریا 280 کیلو متر می باشد
( 33 ) دریای موسی قلعه :
این دریا شاخه از دریای هلمند است پس از آبیاری نواحی موسی قلعه در 5 کیلو متری با دریای هلمند می پیوندد
( 34 ) دریای خلم ( دریای سمنگان ):
این دریا از یخچال های ناحیه قره کوتل کوه قره باتور ولایت سمنگان از ارتفاع 3600 متر سرچشمه می گیرد
پس آز آبریزی در مناطق ایبک تاشقرغان دشت های ارزنه
به دریا آمو میریزد طول این دریا 230 کیلو متر بوده ساحه 8400 کیلو متری را می پوشاند .
دریا های تیر بند ترکستان ؟
( 35 ) دریای قیصار :
دریای قیصار از تیر بند ترکستان منشآ گرفته ومسیر خود را به طرف شمال شرق با یک چرخش نیمه طی کرده وارد ساحه قیصار می شود ودر کفتار خانه به طرف المار دوچرخ
مار پیچ خورده سپس مسیر خود را بطرف شرق ادامه داده درساحه ینگی قلعه به دریای میمنه ملحق شده هر دو با هم عبور از اورتپه وفیض آباد در پایین دولت آباد به دریای شیرین تگاب وصل می شود .
( 36 ) دریای شیرین تگاب :
دریای شیرین تگاب از ارتفاع 4750 متری تیر بند ترکستان از دو شاخه سرچشمه گرفته است شاخه اول از ده سرخ منطقه قورچی راه خود را بطرف غرب به پلچراغ باز کرده
وشاخه دوم آن که از ده در زن منبع می گیرد مسیر خود را
بطرف شمال ادامه داده ودر پلچراغ به شاخه فرعی اول وصل می شود وهر دو باهم به طرف غرب با عبور از ساحه زرشوی جهت مسیر خود را بطرف شمال تغییر داده زمین ها نواحی شیرین تگاب و دولت آباد را آبیاری می کند .
( 37 ) دریای میمنه :
دریای میمنه نیز از غرب تیر بند ترکستان از منطقه تیالن سرچشمه گرفته وآب این دریا مسیر خود را نیمه مایل بطرف
قلعه نیاز بک وبعد راه خود را به طرف شمال غرب تا مرکز
میمنه باز می کند وساحه فیض آباد را تحت پوشش آبیاری خود میگیرد
( 38 ) دریای کشن :
این دریا از کوتل سبزک از ارتفاع 2160 متر منشآ گرفته وبه
طرف غرب به سمت قلعه نو با شاخه های فرعی خود موازی
حرکت می نماید وسر انجام عبور از ساحه بویی زیارت به خاک ترکمنستان میریزد .
( 39 ) دریای المار :
از کوه های تیر بند ترکستان منشآ گرفته از میان ولسوالی المار میگذرد آبادی المار از برکت همین دریا است .
( 40 ) رود مرغاب :
این دریا که معاون آن دریای کاشان است از نقطه اتصال سفید کوه و تیر بند ترکستان سر چشمه گرفته به طرف غرب
در وادی وسیعی جریان دارد در نزدیکی بالا مرغاب رود قیصار هم بر آن علاوه شده پس ازعبور از علاقه پنج ده و آق تپه با رود کشک ملحق می شود وسر انجام پس از طی مسافت 990 کیلو کیلومتر در ریگستان قراقرم ترکمنستان میریزد .
