قلعه خیسار ولسوالی پرچمن، به روایت سیفی هروی ، مولف تاریخ نامه هرات !
قلعه خیسار، که بنام های « قلعه قیصار و قلعه دختر»، نیز معروف است. یکی از مستحکم ترین دژ های نظامی در کشور بوده است، که مورخین و جغرافیه نگاران زیادی چون « بیهقی، سیفی هروی، یاقوت حموی، اصطخری، زمچی اسفزاری، احمد علی کهزاد …» از حضانت و عظمت عمران آن یاد کرده اند. طوریکه بروج و حصار متین آن، حتی چشم چنگیز خان را سوزانیده و با وجود تلاش های نافرجامش، بآن دست نیافته است. قلعه تاریخی خیسار در حدود( ۳۳) کلیومتری جنوب شهرستان پرچمن مرکز ولسوالی زیبا و تاریخی پرچمن، در شرق کوه جهان نما و کوتل سرخ، در شمال منطقه تاریخی زرنی« پایتخت باستانی غور» و کوه ورنی « احتمالآ ورنه چهاردهمین سرزمین اهورایی در اوستا» قرار دارد. چنانچه سیفی هروی ( زاده ۶۸۱ ه.
ق. در هرات )، در حدود (۷۰۰) سال قبل این بنای تاریخی، یعنی قلعه خیسار را با چشم سر دیده با زیبایی خاصی آنرا وصف نموده و در مورد نوشته است : قلعه محروسه خیسارکه به حصانت و اعتدال ھوای روح پرور وعذوبت آب خوشگوار و طیب خاک مشک آمیز و کثرت اشجار مثمر و الوان فواکه خضارت ریاحین معطر و نزاهت بساتین پر ریاحین مثال او در شرق و غرب گوش هیچ واصف و واقف نشنوده و شبیه او در بر و بحر هیچ سیاح ندیده است.
او می افزاید، که در کتب پیشنیان چنین خوانده ایم و از پیران جهان دیده چنین شنیده ایم که از عهد سلیمان پیامبر هیچ پادشاه و شهنشاه و شهریار را بر قلعهء محروسه خیسار دست اقتدار و حکم تصرف نبوده ، الا ملوک اسلام غور را چه، آن قلعه در غایت محکمی و بلندی است . قلل کوه های آهن نمای جوانب او بربلندی تندی ایوان کیوان است و شَرَف شُرُف برج های قصر های او برفرق فرقدان و سر سرطان و ذخایر او را تا معیاد یوم التناد و ظهور نفخ صور امکان سیری شدن نیست. هوای جانفزای دلربای صبا آسای او از باد شمال عنبر بال خوشتر است و میاه کوثر چاه زمزم پناه او از اب روح بخش چشمهء حیوان بهتر. همچنان مولف تاریخنامه هرات در ذکر حمله سپاه چنگیز مغول بر قلعه خیسار و ناکامی وی درین باب نوشته است: چون سپاه چنگیزخان قلعه‌های جبال و حصارهای احصار خراسان را فتح کرد و کار محاصره قلعه خیسار رسید. درمورد سران سپاه او عرضه داشتند، که قلعه در غایت محکمی و بلندیست، دست هیچ متصرفی بدان نرسیده، و نخواهد رسید. بعد چنگیز فرمود، که نقاشان مانی دست را که آن قلعه را دیده باشند و طول و عرض بلندی و پستی او را مشاهده کرده حاضر گردانید تا هیاکل اماکن و صور مواضع غور را با قلعه محروسهء خیسار برکاغذی برکشند.چون نقشبندان ماهر و چهره کشان حاذق به خامه قدرت و پرکار حکمت و اقلام بدایع و ارقام صنایع و رنگ آمیزی دل انگیز، مثال قلعه خیسار بر کاغذی منقش کرده پیش پادشاه آوردند. چنگیز خان یک زمانی از سر تعجب و تفکر به دیدهء سر و بینش در آن صورت دل پذیر و نقش بی نظیر نظر کرد و بر مداخل و مخارج عقبات و هضبات جبال و صحراوات غور واقف گشت و صعوبت مناهج و ضیق طرف اطراف و اکناف یمین و یسار و اوج و حضیض قلعه محروسه خیسار را بدید، روی به امراء سپاه و مقربان درگاه کرد و گفت :
مثل این جای و این مکان سدید ** کس ندیدست و کس نخواهد دید
بنابران نزدیکان چنگیز او را از حمله به قلعۀ خیسار به سبب صعوبت راه برحذر وبعد چنگیز از فتح قلعۀ خیسار چشم پوشید وبا اعزام فرستاده یی ملک رکن الدین «معروف به ملک شمس الدین کهین از آل کرت» را به اطاعت خواند. [ صفحه ۱۸۵- تاریخنامه هرات]
