بخش پنجم

مبحث سوم: بررسی مشابهت گروه طالبان با گروه مزدور و گروه شورشی از منظر حقوق بین‌الملل

در این مبحث، نخست در گفتار اول، مشخصات گروه طالبان با گروه مزدور و در گفتار دوم مشخصات گروه طالبان با گروه شورشی مطابقت داده می‌شود.

گفتار اول: بررسی مشابهت گروه طالبان با گروه مزدور

تاریخ جهان پر از جنگ و سیطره‌طلبی غرب و شرق علیه هم‌دیگر بوده و در سده‌ی اخیر اکثراً غرب بر کشورهای شرقی سیطره سیاسی و نظامی داشته است که بعد از جنگ جهانی دوم به‌وضوح معلوم گردید. کشورهای متفقین مانند ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلستان از جمله کشورهای فاتح بشمار می‌روند که سیاست جهانی را در کنترل خود داشتند و از همین دلیل کشورهای متذکرِه به بهانه‌های مختلف به کشورها تجاوز می‌کردند و علاوه بر آن پنج کشور فاتح میان هم رقابت‌های تنگاتنگ داشتند چون نمی‌خواستند که یکدیگرشان از هم پیشی گرفته باعث تضعیف کشور رقیب گردد، به همین لحاظ، زمانی که ایالات متحده آمریکا به ویتنام حمله نظامی می‌کند دولت شوروی سابق (روسیه امروز) مخالفت نشان داده و عملاً جنگ سرد را علیه ایالات متحده آمریکا در کشور ویتنام آغاز می‌نماید و در نهایت منجر به شکست نظامی ایالات متحده آمریکا در ویتنام شد که به لحاظ سیاسی یکدست آورد بزرگ به دولت شوروی سابق به‌حساب می‌آمد؛ اما دیری نگذشت که دولت شوروی سابق در افغانستان حمله نظامی کرد و افغانستان را در اشغال خود قرارداد و این اشغال بهانه‌ای خوبی به ایالات متحده داد تا انتقام شکست ویتنام را از دولت شوروی سابق در افغانستان بگیرد، به همین دلیل دولت ایالات متحده آمریکا کمک‌های نظامی، مالی و … را به مجاهدین آغاز نمود و شوروی سابق را در افغانستان شکست داد و عملاً شوروی سابق از هم پاشید و به روسیه امروز مبدل شد و قدرت جهانی در اختیار آمریکا قرار گرفت و رسماً قدرت‌برتر جهان شد و هژمونی جهان را در کنترل گرفت.

مبصرین سیاسی به این باور اند که؛ مجاهدینی که علیه شوروی سابق جنگیده بودند، جناح پیروز خود را قهرمان میدان دانسته، تابع خواست ایالات متحده آمریکا نشد و ایالات متحده آمریکا به‌خاطر حفظ هژمونی خود در صدد بدیل برای مجاهدین گردید که بالاخره طالبان را با کمک استخباراتی انگلستان، فتوای عربستان و تطبیق برنامه توسط پاکستان به وجود آورد. مرحومه بینظیر بوتو صدراعظم اسبق پاکستان و بن کلنتن وزیر خارجه اسبق آمریکا به‌طور علنی از ایجاد طالبان توسط آمریکا پرده برداشت و راز شکل‌گیری طالبان را فاش ساخت. ^[1]

جذب افغانستانی‌ها(چند سال پیش) در گروه فاطمیون می‌تواند نمونه‌ی خوبی از افراد مزدور باشد که در بدل پول و منفعت مادی در خدمت دولت ایران قرار گرفته‌اند و به لحاظ وابستگی زیاد فرقی با طالبان ندارند؛ چون یکی به منافع غربی می‌رزمد و دیگری به منافع شرقی.

اجمالاً ضوابط مزدوری در کنوانسیون 1989 ملل متحد تحت عنوان منع استخدام، به‌کارگیری، تأمین هزینه و آموزش مزدوری بیان‌شده است؛ در مادۀ 1 این کنوانسیون، دو تعریف مدنظر قرار گرفته است، یکی به طور کامل، برگرفته از پروتکل الحاقی شماره 1 ژنو و دیگری در صدد گسترش مصادیق این تعریف برآمده است. پروتکل الحاقی برای شناسایی مزدور، چهار مشخصه را لازم می‌داند.

• تبعه یا مقیم سرزمین هیچ‌یکی از طرف‌های درگیری نباشد؛
• اختصاصاً در داخل کشور یا خارج از کشور به‌منظور نبرد در یک درگیری مسلحانه بین‌المللی استخدام‌شده باشد؛
• عملاً به طور مستقیم در یک درگیری مسلحانه بین‌المللی شرکت داشته باشد؛
• انگیزه‌ای وی از شرکت در درگیری مسلحانه بین‌المللی اساساً نفع شخصی باشد. ^[2]

در کل مزدور به‌خاطر منفعت شخصی حاضر می‌شود که به اردوی بیگانه یا به نیابت از اردوی بیگانه علیه دولتی جنگ و دشمنی کند. حالا مشخصات گروه مزدور با گروه طالبان به بررسی گرفته می‌شود تا دیده شود که در کدام جهات اشتراکات و در کدام جهات اختلاف دارند.

الف: تبعه و عضو مسلح کشور هیچ‌یک از طرف‌های درگیر نباشد

مشخصات و ویژگی‌های مزدور بیشتر در کنوانسیون‌های دهه‌های گذشته تسجیل شده است؛ ولی امروز ظاهراً قضیه متفاوت است؛ ولی ماهیت آن پابرجاست. در پروتکل شماره 1 الحاقی کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو، مشخصات و شرایط مزدور به نحوی ذکرشده است که مقتضی همان زمان بوده؛ ولی امروزه با توجه به جنگ‌های نیابتی غرب و شرق یک گروه ممکن مزدور باشد؛ ولی با مشخصات متفاوت.

قرن بیست و بخصوص قرن بیست‌ویکم، عصر اتم و سلاح‌های هسته‌ی است که این پیش‌رفت نظامی باعث عدم رویارویی کشورهای هسته‌ای شده است؛ زیرا با جنگ رودررو و با استفاده از سلاح‌های هسته‌ای هیچ یک از کشورها در کره مریخ دیگر جا نخواهد داشت و حتی سبب انهدام و محو زمین از کره مریخ خواهد شد، بنابراین دولت‌های هسته‌ای نیاز دارند تا به طور غیرمستقیم در کشورهای دیگر مانند سوریه، عراق، یمن، اکراین و افغانستان بجنگند و از دید تحلیلگران امور سیاسی، میدان جنگ قرارگرفتن افغانستان بهترین شانس برای آمریکا به لحاظ هم‌سرحد بودن با کشور چین، ایران و نزدیک بودن با روسیه است. به همین دلیل به لحاظ سیاسی و نظامی طالبان شکل داده شد تا به نیابت از آمریکا و متحدانش در افغانستان بجنگند و یکی از دلایل تغییر موقعیت جنگ از جنوب به شمال افغانستان همین می‌باشد و همین‌طور عدم صلح پذیری و سیستم مافیایی و قاچاق مواد مخدر نشانه‌ای خوبی از به جنگ بردن افغانستان و حفظ منافع کشورهای خارجی در افغانستان است؛ بنابراین دو فرضیه مطرح می‌گردد اینکه:

1. اگر جنگ افغانستان را جنگ کشورهای غربی و شرقی بدانیم در این صورت می‌شود که طالبان را گروه مزدور خواند؛ ولی ثابت کردن آن از مجاری قواعد بین‌المللی امریست ناممکن.
2. اگر جنگ افغانستان را جنگ با گروه تروریستی بنامیم بازهم گروه طالبان در این کتگوری قرار نمی‌گیرد؛ ولی گروه‌های وابسته به طالبان بنام القاعده، داعش، گروه انصارالله به رهبری مهدی ارسلان تاجیکستانی، جنگ‌جویان ازبکستانی و نیروهای پاکستانی و یا عرب که بنام جنگ‌جویان طالب در افغانستان حضور داشتند و یا دارند و علیه جبهه مقاومت ملی در پنجشیر، اندارب‌ها و سایر مناطق می‌جنگند از جمله گروه مزدور محسوب می‌شوند که در همین ارتباط شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه سال 2002-م طالبان را محکوم به استفاده از گروه مزدور نموده بود. [3]

ب: استخدام به‌منظور کسب منافع شخصی

بیشتر از 99 درصد مردم افغانستان مسلمان‌اند؛ ولی گروه طالبان، مردمان موجود در افغانستان را متهم به کفر و الحاد کرده، صرف خود را مسلمان می‌دانند در حالی‌که اکثریت این گروه به طور درست و دقیق از اسلام آگاهی ندارند و فقط به‌منظور تأمین اعاشه روزمره و منفعت شخصی به گروه طالبان پیوسته‌اند. همین اکنون هیئت مذاکره‌کننده حکومت افغانستان و بخصوص حفیظ منصور به‌کرات از گروه طالبان خواسته است که مشروعیت دینی جنگ خود را توضیح دهند مگر گروه طالبان تا به اکنون به دلیل نداشتن دلایل درست حاضر به مناظره نیستند.

در کره زمین اکثر مردمان وابسته به ادیان مختلف هستند، گروهی مسلمان، گروهی یهودی، گروهی مسیحی، گروهی بودائی و… ولی یک ارزش عمومی وجود دارد که همه در گروه آن‌اند که آن‌ها پول می‌نامند بناً، گروه طالبان عملاً وابسته به ارزش مادی هستند نه معنوی.

دینی که اولین و نخستین حرفش سلام و سلامتی است، هرگز به ریختن خون انسانی موافق نمی‌باشد. اگر هدف گروه طالبان تحقق ارزش‌های دینی می‌بود بعد از پیروزی دست به دامان آمریکا نمی‌زدند و افراد فاسد و دوسیه‌دار نظام جمهوری را به آغوش نمی‌کشیدند.

اگر امتیازات مادی گروه طالبان از نزدشان گرفته شود، ممکن فردا به حکومت افغانستان مدغم شوند. مثلاً؛ زمینه کشت و فروش مواد مخدر از بین برده شود، اجازه اخاذی‌ها داده نشود و حشر و زکات و استخراج غیرقانونی مافیایی معادن افغانستان منع شود و کمک کشورهای خارجی به طالبان منع گردد در این صورت هیچ انگیزه‌ای برای ادامه جنگ نمی‌ماند. جنگ طالبان امتیاز خیلی گزاف دارد که یک تعدادشان میلیونر شده در خارج افغانستان سرمایه‌گذاری نموده‌اند. به طور مثال عباس استانکزی در جرمنی، ملابرادر و ملاهبت الله در پاکستان و یکتعداد دیگرش در کشورهای امارات عربی زندگی و تجارت می‌نمایند.

در زمینه سؤالی که به‌عنوان اختتامیه این گفتار مطرح می‌گردد این است که نیروهای نظامی شرق و غرب در مقابل یکدیگر قرار نداشتند پس کی‌ها به‌خاطر منافع بلوک شرق و غرب جنگیدند؟ آیا استخدام‌شده بودند یا به‌خاطر رضای الله می‌رزمیدند؟ اگر جواب سؤالات فوق صادقانه و دقیق ارائه گردد بدون شک که وابستگی این گروه برملا خواهد شد. با آنهم به لحاظ قواعد بین‌المللی نمی‌شود طالبان را یک گروه مزدور ثابت کرد.

گفتار دوم: بررسی مشابهت گروه طالبان با گروه شورشی

شورشی یا insurgency از اسم شورش گرفته‌شده به لحاظ معنایی جنگ و اغتشاش را گویند و در اصطلاح عبارت از یک جنگ نظامی به‌منظور فروپاشی و یا تضعیف مشروعیت حکومت قانونی و یا حکومت گرفته‌شده با کودتا و در کل غیرقانونی می‌باشد. ^[4]

در حقوق بشردوستانه بین‌الملل شورشی چنین تعریف شده است “هرگاه اشخاص یا گروهای انسانی اعم از شهروند یا بیگانه به طور دسته‌جمعی و صرف‌نظر از هدف و منظوری که دارند، مسلحانه یا غیرمسلحانه علیه حکومت قانونی بپا خیزند و با تظاهرات و راهپیمایی و سایر اقدامات علنی، مخالفت خود را با حکومت قانونی اعلام کنند و موجب برهم‌زدن آرامش، امنیت و نظم عمومی جامعه گردند و در مقابل، مواجه با اقدامات سرکوب‌گرایانه و برخوردهای خشونت‌بار نیروهای انتظامی شوند در این صورت آشوب و یا شورش داخلی تحقق‌یافته است”^[5] شورشی انواع گوناگون دارد که صرف دو مورد آن به معرفی گرفته می‌شود.

الف: شورشی اصلاح‌طلب

تجربه نشان داده است که تظاهرات و عکس‌العمل مدنی علیه حکومت ازجملۀ کنش و واکنش شهروندان صلح‌جو و قانون‌پذیر جامعه می‌باشد که در حقوق بین‌الملل از آن حمایت شده است و گروهی که به‌خاطر بی‌نظمی و ناامنی جامعه دست به سلاح می‌برند معمولاً افراد ماجراجو و فرصت‌طلب هستند که با ایستادن علیه حکومت قانونی در صدد کسب امتیازات غیرقانونی می‌باشند. گروه طالبان ازجملۀ گروه دومی هستند که دست به سلاح برده باعث بی‌نظمی و بی‌ثباتی تمامی بخش‌های افغانستان شده‌اند. هدف گروه طالبان نه‌تنها بی‌نظمی که سرنگون کردن حکومت است تا برای خودشان جای حکمروایی خالی گردد.

در تعریف شورشی، منظور از ایستادن در مقابل حکومت می‌تواند دو مفهوم داشته باشد؛ یکی ایستادن به‌خاطر وارد نمودن اصلاحات در عملکرد و یا قوانین حکومتی و دوم اینکه؛ ایستادن و مخالفت کردن به‌منظور سرنگونی حکومت و از بین بردن منافع استراتژیک دولتی به‌خاطر منافع کشورهای بیرونی باشد که متأسفانه تاریخ و عملکرد گروه طالبان نشان داده است که این گروه در صدد سقوط حکومت به منافع کشورهای بیرونی بوده‌اند.

در عصر معاصر در کشورهای جهان اول، دوم و حتی سوم اگر مردمانش از حکومت ناراضی باشند می‌توانند مطابق به قانون نافذ کشور تجمع کرده اظهار عقیده نمایند و مطالبات خود را از حکومت بخواهند؛ چنانچه که تظاهرات تبسم به تاریخ 21 عقرب 1395 در کابل برگزار شد که ده‌ها هزار نفر اشتراک کردند؛ ولی طالبان تا به اکنون با چنین روحیه و رویه‌ای خو و عادت نکرده‌اند.

ب: شورشی تجارتی

. امروزه گروه طالبان از طریق حشر و زکات، کشت و قاچاق مواد مخدر، اخاذی پول صرفیه برق در مناطق تحت کنترلشان، دریافت پول از شرکت‌های تجارتی و اکمالاتی، دریافت پول از کشورهای منطقه و جهان به دنبال کسب منافع هستند.

شبکه‎های قدرتمند مواد مخدر عمدتاً توسط خانواده‎های نزدیک به گروه طالبان و قبایل اداره می‎شوند‎. قاچاقبران مواد مخدر برای طالبان سلاح، بودجه و دیگر وسایل مهیا می‎سازند و در مقابل حفاظت می‎خواهند و رهبران طالبان مواد مخدر را قاچاق می‌کنند تا عملیات خود را از نگاه مالی، کمک کرده باشند. هنوز هم افغانستان از بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکنندۀ تریاک به‌حساب می‌رود که نزدیک به هشتاد درصد از هروئین جهان را تولید می‎کند. جان سوپکو، رئیس سیگر توصیه کرده است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا یک راهبرد مبارزه با مواد مخدر را به‌منظور کاهش تجارت غیرقانونی که بخش عمدۀ از درآمد طالبان را مهیا می‎سازد را ایجاد کند.^[6] بیانات رییس سیگر بیانگر افزایش روزافزون مواد مخدر بوده و فیصدی کشت مواد مخدر نسبت به زمان طالبان به‌مراتب افزایش‌یافته است.^[7] همین‌طور سازمان ملل متحد در یک اعلامیه خود به‌صراحت بیان داشت که طالبان اکثریت مصارف خود را از کشت و فروش مواد مخدر به دست می‌آورند.^[8]

افغانستان به دلیل ژئوپلیتیک خود برای کشورهای متخاصم بهترین مکان است که آمریکا با روسیه رقابت کند، عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب‌نشین با ایران و همین‌طور به‌خاطر کنترل اذهان عمومی شهروندان کشورهای عربی ناگزیر هستند که امور امنیتی افغانستان را مختل نمایند تا دموکراسی را بی‌نتیجه و بی‌پایه اعلام کنند و از روشن شدن اذهان مردم عرب علیه زمامداران خود جلوگیری کرده باشند به همین دلیل کشورهای پاکستان، ایران، عربستان سعودی، قطر، امارات، روسیه و کشورهای فرامنطقوی مانند ایالات متحده آمریکا (بخصوص شرکت‌های آمریکایی مستقر در افغانستان) و انگلستان از جملۀ کشورهایی هستند که اکثراً به‌صورت غیرمستقیم بخشی از طالبان (طرفداران خود را) تمویل می‌نمایند.

سی آی ای یا مرکز استخباراتی ایالات متحده آمریکا اعلام داشت که طالبان در سال 2008- م تنها از کشورهای خلیج‌فارس 106 میلیون دالر به دست آورده‌اند و در یک روایت دیگر از طرف همین کشورها سالانه تا 500 میلیون دالر حمایت مالی می‌شوند. ^[9] شهروندان کشور پاکستان و چندین کشور خلیج ازجملۀ عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر بزرگ‌ترین تمویل کنندگان طالبان دانسته شده‌اند. استخبارات عربستان و قطر خود اظهار نمودند که طالبان را سال‌هاست به درخواست پاکستان حمایت مالی می‌کنند، هم‌چنان اظهار نمودند که در سال‌های گذشته میلیون‌ها دالر به درخواست پاکستان به دو دلیل به طالبان کمک کرده‌اند، یکی جنگ با دموکراسی آمریکایی و جلوگیری از پیشرفت و گسترش دولت ایران در خاورمیانه می‌باشد. ^[10]

همین‌طور در سال 2006 پاکستان در فهرست کشورهای تمویل کنند تروریسم شامل شد. ^[11] ضمناً حامد کرزی، اشرف غنی رؤسای پیشین افغانستان، مارشال فهیم، احمد ضیا مسعود، امرالله صالح به‌عنوان معاونین اول ریاست‌جمهوری، دکتر اسپنتا رئیس شورای امنیت و جنرال عبدالرازق قوماندان امنیه قندهار به‌کرات پاکستان را به تمویل مالی و تسلیحاتی طالبان متهم نمودند. ^[12] امروزه دیده می‌شود کسانی که از مدارس پاکستان فارغ می‌شوند همه دیدگاه افراطی نسبت به حکومت افغانستان داشته و اکثریت‌شان علیه حکومت افغانستان می‌جنگند تا منافع پاکستان در منطقه تأمین گردد.

ناگفته هویداست که کشورهای فرامنطقوی نیز در قسمت تمویل طالبان سهم خود را داشته‌اند تا علیه رقیب خود یعنی کشور روسیه، چین و ایران تهدیدات غیرمستقیم خود را داشته باشند. به همین منظور به‌صورت غیرمستقیم در قسمت برداشت حاصلات مواد مخدر و معادن افغانستان با طالبان اغماض می‌نمایند و به نحوی برخورد صورت می‌گیرد که گویا مقصر حکومت افغانستان است نه نیروهای تا دندان مسلح آمریکایی و ناتو. نه‌تنها که دولت ایالات متحده آمریکا در قسمت منع کشت مواد مخدر کارنکرده‌اند علاوه بر آن شرکت‌های امنیتی، لوژستیکی و ساختمانی آمریکایی در افغانستان به‌خاطر تأمین امنیت‌شان به طالبان باج‌دهی کرده‌اند. ^[13]

طالبان به دریافت کمک‌های مالی از طرف کشورهای منطقه و فرامنطقوی قناعت ننموده به چشم به معادن افغانستان دوختند که در این قسمت می‌توان از معادن ذیل نام برد که از طرف طالبان اداره و یا جزیه اخذ می‌گردد: معدن لاجورد بدخشان، معدن طلای راغستان، معادن لیتیم هلمند، فروش چوب جنگلات خوست، پکتیا و پکتیکا، زغال‌سنگ بغلان، اخاذی گیری از ترانسپورتیشن‌های اکمالاتی شمال به کابل، جنوب به کابل و برعکس آن. دریافت پول صرفیه برق مناطق تحت کنترلشان، حشر و زکات از مردم^[14] همه موارد پول‌ساز برای طالبان استند که متأسفانه حکومت ایالات متحده آمریکا به‌عنوان حامی و ناجی دولت افغانستان نه خودش دست بکار می‌شود و نه دولت افغانستان را دستگیری می‌کند.

با توجه به اینکه گروه طالبان هیچ زمانی به‌صورت مسالمت‌آمیز عمل‌نکرده‌اند و همیشه عملکردشان بر بنیاد امتیاز طلبی بوده به همین خاطر گروه طالبان به نحوی هم‌خوانی با گروه شورشی تجارتی دارند.

       خلاصه مشابهت و مطابقت گروه طالبان را می‌تواند در چارت ذیل مشاهده کرد:

[1]. https://m.youtube.com/watch?v=yzf9و  18 سال از ظهور جنبش طالبان گذشت (afghanpaper.com)

[2]. پروتکل الحاقی شماره 1 سال 1977 ماده 47.

[3]. قطعنامه  شماره 1390 شورای امنیت سازمان ملل متحد، مصوب 22 جنوری 2002، مقدمه، پاراگراف 7.

[4]. Guide to analyses of insurgency. Published by U.S government, 2012. Accessible in Google.

[5]. Guide to analyses of insurgency. Published by U.S government, 2012.

[6]. https://www.tolonews.com/fa/afghanistan/رکورد تازه افغانستان در تولید مواد مخدر، قابل‌دسترس در:

[7]. united nation office on drug and crime, Afghanistan opium survey 2018 cultivation and production.

[8]. https://www.bbc.com/persian/afghanistan-46679714.

[9]. https://www.bbc.com/persian/afghanistan-46679714.

[10]. https://howd.org/index.php/44-22-11 طالبان چگونه تمویل مالی و مهمات می‌شوند

[11]. https://da.azadiradio.com/a/29325687.html.

[12].https://tolonews.com/afghanistan/regional-countries-funding-taliban-kandahar-police-chief.

[13]. https://www.thenation.com/articale/archive/how-us-funds-taliban.

[14]. https://howd.org/index.php/44-22-11 طالبان چگونه تمویل مالی و مهمات می‌شوند